Teatr w edukacji polonistycznej

Teatr w edukacji polonistycznej

Metodą dydaktyczno- wychowawczą, nawiązującą do tradycji jest metoda teatralna, która jest nadal aktualna, a jej oddziaływanie ma charakter interdyscyplinarny i trwały. Pozwala na rozpoznawanie charakterystycznych cech i odruchów innych osób w kontaktach uczeń-uczeń opartych na akceptacji i wzajemnym poszanowaniu własnej godności, polega na rozpoznawaniu własnych uczuć oraz sygnałów emocjonalnych wysyłanych z otoczenia. Rozpoznawania charakterystycznych cech i odruchów innych ludzi człowiek musi się nauczyć w praktycznych interakcjach. Teatr daje szansę budowania i odbudowywania więzi psychicznych w realnym świecie oraz doświadczenie własnej emocjonalności.

Sztuka jest otwarciem na drugiego człowieka, dopełnia się dopiero w połączeniu z odbiorcą. Szczególnie teatr spaja różne rodzaje sztuk, integrują się w nim elementy literatury, muzyki, tańca, malarstwa, które stają się środkami teatralnego wyrazu. Teatr zaspokaja potrzeby psychiczne jednostki ludzkiej i odgrywa ważną rolę w rozwoju osobowości człowieka.

W szerzeniu zainteresowań teatrem wiodącą rolę pełnić może szkoła, nie zastąpi jej dom ani środowisko rówieśnicze.

 Już w klasie szóstej dzieci potrafią same opracować regulamin zachowania się w teatrze. Sposób zachowania się świadczy właśnie o kulturze człowieka, która jest kulturą ludzkiego współżycia. Teatralny savoir-vivre ułożony przez dzieci musi być przestrzegany w muzeum, kinie i teatrze.

Ogromną wartość wychowawczą mają również inscenizacje prezentowane innym klasom w pracowni polonistycznej. Premiery wzbudzają zawsze duże zainteresowanie wszystkich klas, nauczycieli i rodziców.

Uczenie przez działanie rozbudza wyobraźnię, rozwija dziecięcą osobowość wzbogacając przeżycia, a w czasie przygotowania inscenizacji każdy uczeń ma możność stania się reżyserem, aktorem, scenografem. Samo ćwiczenie recytacji pomaga umiejętniej spojrzeć na teatr i grę aktorów. Taka zabawa w teatr umożliwia umocnienie więzi koleżeńskich, otwiera uczniów na różne postawy, pozwala im przeżyć jakąś sytuacje w „laboratorium życia”, jakim jest scena.

Własna twórczość dziecka wdraża go do zrozumienia tworzywa teatralnego przy uczeniu się roli, obmyślaniu dekoracji, kostiumów czy wypełnianiu przestrzeni scenicznej.

W klasie szóstej przypada największe nasilenie ćwiczeń słownikowo-frazeologicznych, poszerzających uczniowski zasób słownictwa oceniającego i charakteryzującego człowieka oraz słownictwa związanego ze stanem psychicznym. Opis przeżyć doznanych przez siebie pozwala zrozumieć drugiego człowieka i pojąć przeżycia innych.

Przy opracowywaniu adaptacji jakiegoś utworu dramatycznego kształci się umiejętność przekładu tekstu słownego na środki wyrazu sztuki teatru. Dobierając "aktorów" należy wziąć pod uwagę uzdolnienia aktorskie, ogromny zapał, chęć udziału we wspólnej pracy. Najlepiej jest zaangażować do przedstawienia całą klasę. Uczniowie muszą wiedzieć, że ich praca jest ważna i doceniana, dlatego opracowane sztuki powinny być wystawiane na ważnych uroczystościach szkolnych.

W trakcie realizacji przedstawień dzieci uczą się także wytrwałości i dobrej pracy. Uczniowie muszą wiedzieć, jak wiele trudu wymaga przygotowanie choćby krótkiego programu artystycznego. Dostrzegam, że dzieci biorące udział w przedstawieniu pozbywają się kompleksów i wzrasta w nich poczucie własnej wartości. Czują się doceniane, bez względu na to, jakie mają wyniki w nauce i stają się bardziej samokrytyczne.

Poprzez różne rodzaje uczenia się, korelację z innymi przedmiotami nauczania, w toku integracji działów programowych należy dążyć do wszechstronnego rozwoju uczniów, przygotować ich do kulturalnego spędzania wolnego czasu.

Realizując program edukacji teatralnej, kształci się określone nawyki:

-uważnego słuchania,

-świadomego odbioru sztuki teatralnej,

-korzystania z dóbr kultury,

-dzielenia się przeżyciami i spostrzeżeniami na temat obejrzanych spektakli.

Wychowanie przez teatr tworzy szkołę umiejętności przeżyć, stanowi ważny czynnik kształcenia wrażliwości estetycznej, postaw moralnych i kultury ogólnej.

Dzięki kontaktom z teatrem rozwijają się pozytywne cechy dzieci: postawy, zainteresowania, świat wartości. Z tego powodu sztuka teatralna jest wartościowa, gdyż uczy życiowej mądrości i jednocześnie bawi widza.

Czynny kontakt ze sztuką zapobiega monotonii pracy na lekcjach, wpływa na podnoszenie poziomu kultury dziecka.

Wykorzystując dramę, ośmiela się dzieci i wdraża je do odważnego, świadomego okazywania nastrojów i uczuć.

Uczniowie chętniej biorą udział w inscenizacjach przygotowanych przez siebie z dużym nakładem sił i pracy.

Na warsztatach teatralnych miałam okazję pomagać w przygotowaniu inscenizacji. Po prezentacji przedstawienia dla społeczności szkolnej. W dzień przedstawienia uczniowie odpowiadali na kilkanaście pytań ankiety ewaluacyjnej. W pierwszej odpowiedzi muszą opisać swoją grę w sztuce, swoje kostiumów sceniczne i rekwizyty. Na pytanie: Jak się uczyłem roli? Jakie były sposoby uczenia się? Przeważnie uczniowie odpowiadają, że uczą się trochę w domu, ale przede wszystkim zapamiętywali z prób na dodatkowych lekcjach. Zaznaczyli, że stosowali się do wskazówek nauczyciela. Niektórym najwięcej trudności sprawiało samo wyjście na scenę i poruszanie się po niej oraz wyrażanie uczuć granych postaci, jak również nauczenie się długiego tekstu na pamięć. Okazało się, że tylko nieliczni mieli tremę podczas pierwszego występu..

Różnie ją przezwyciężali-jedni starali się grać tak, jak na próbach, inni wmawiali sobie, że będzie dobrze, bo znają tekst, starali się uspokajać, jak sami określili w ankiecie "nie boję się". Większość uczniów potrafi wymienić wartości zawarte w przesłaniu sztuki.

Uczniowie trafnie wskazali plusy i minusy pracy w grupie uczniowskiego zespołu "aktorskiego". Plusy to współpraca w grupie, wzajemne wspieranie się w działaniu, dobre zagranie zespołu, który umiał porozumieć się na scenie. Niektórzy uważają, że grając w przedstawieniu zyskali dobrą opinię wśród rówieśników.

Jednak stwierdzili, że dużym minusem jest praca z 30-osobową grupą, utrzymania powagi podczas wypowiadania kwestii poszczególnych uczniów. Ponadto dochodzi tutaj sprawa odpowiedzialności za wspólne zadanie w sytuacji zastąpienia osoby nieobecnej na próbach i zagranie jej roli .

Uczniowie stwierdzili, że nauczyli się przemawiać przed szerszą widownią, potrafią opanować tremę. Jeden z uczniów napisał, że teraz będzie wiedział na ile go stać i będzie starał się być lepszym w życiu.

Wszystkim ankietowanym podobała się scenografia, zauważyli, że była dopasowana do epoki, pomysłowa, różnorodna i niewątpliwie pracochłonna. Dzieci napisały, że we współczesnym teatrze bywa niekiedy tylko jedna scenografia, a oni grali w trzech aktach sztuki przy każdorazowej zmianie dekoracji do danej sceny.

Uczniowie uważali, że odnieśli sukces występując przed całą szkołą. Gimnazjaliści trochę zazdrościli swoim młodszym kolegom, ale zasłużenie nagrodzili ich oklaskami. Występ zaprocentował dużym zainteresowaniem młodzieży w naborze do pierwszej klasy o profilu teatralno- dziennikarskim oraz wzbudził zainteresowanie „ogniskiem” Machulskich.

Program wychowania przez teatr przygotowuje młodzież do świadomego odbioru sztuki teatralnej, kulturalnego zachowania się na co dzień i inspiruje do twórczej działalności na rzecz szkoły i środowiska, a przede wszystkim wzbogaca osobowość młodzieży.

Edukacja teatralna stanowi istotny składnik wychowania kulturalnego, humanistycznego i kształtowania postaw estetycznych młodzieży.

Poznawanie i poszukiwanie języka teatru.

To tylko z pozoru autotematyczna grupa zajęć teatralnych czy też parateatralnych. Język teatru jest heterogeniczny, wielotworzywowy. Poszukiwania i eksperymenty prowadzone w jego obrębie pozwalają pójść wieloma drogami i ścieżkami, kompilować różne ingrediencje. Tok pracy w tej grupie zajęć obliczony jest głównie na kształcenie wyobrazni, samodzielne i grupowe poszukiwanie środków wyrazu, sposobów przedstawiania i komunikowania treści. Zajęcia te sprzyjają myśleniu niekonwencjonalnemu i oryginalności, wywołują takie myślenie, a uzyskanie efektu nie może się obejść bez zaangażowania twórczych dyspozycji, które w trakcie zajęć są rozbudzane. Efekt uzyskany przez zaangażowanie potencjału twórczego człowieka odbierany jest przezeń jako samorealizacja, a wyzwolenie wyobrazni i twórczej postawy w trakcie tych zajęć uczy zastosowania owych dyspozycji do rozwiązywania różnych problemów życiowych. Można więc pokusić się o tezę, że tego rodzaju zajęcia uczą i pomagają postrzegać i traktować życie jako nieustanny proces twórczy i samorealizacyjny - są  p r o p e d e u t y k ą    t w ó r c z o ś c i  .

Jest to również otwarta i bardzo pojemna forma dla wielorakich treści, odpowiadająca na zapotrzebowania psychospołeczne, intelektualne i estetyczne członków grupy. W zależności od wariantu, główny ciężar może być dostosowany do konkretnych zapotrzebowań. Wariantów tych zajęć może być wiele - są wypracowywane i modyfikowane w zależności od potrzeb, inwencji i wyobraźni członków grupy. Ku uwadze niech posłużą dwa sprawdzone:

Pozawerbalne środki wyrazu  -  improwizacja

 Improwizacja  uruchamia wyobraźnię i inwencję w zakresie poszukiwania pozawerbalnych  środków wyrazu. Uczy współdziałania i przede wszystkim pozbawia naturalnych, o różnych  uwarunkowaniach, blokad ujawnianych w trakcie kontaktów grupowych. Pomaga przeniknąć mentalność i osobowość partnera i zestroić z nim własną osobowość we wspólnym działaniu. Podobnie jak drama, zajęcia improwizacyjne mogą być punktem wyjścia i sposobem budowania spektaklu.

Animacja przedmiotu .  Teatr przedmiotów 

Poszukiwania w tym wariancie zajęć opierają się na przesłankach z odkryć dadaistów i surrealistów w zakresie sztuki przedmiotu - ready made.[1] Znaleziony i gotowy przedmiot może być konsekrowany prostą decyzją artysty do rangi dzieła sztuki, aby w tej nowej przestrzeni estetycznej ujawnić swoje wzmożone działanie metaforyczne (słynny pisuar Duchampa wysłany na wystawę z tytułem: „Fontanna”), siłę poetyckiego wyrazu zdolną wywołać nieskończoną wielość skojarzeń. W teatrze przedmiot taki poprzez odpowiednie „zagranie” (animację) staje się nośnikiem znaczeń równym co do możliwości ich artykułowania aktorowi. Dodatkowe znaczenia mogą być ewokowane w przestrzeni pomiędzy aktorem, a animowanym przedmiotem. Jest to znakomite pole dla popisu wyobraźni i nauki dyscypliny wtłaczania jej w formy, determinowane koniecznością skomunikowania się. Ponadto animacja przedmiotu uczy postrzegać walory estetyczne i czytać znaczenia w otaczającej człowieka i będącej jego dziełem rzeczywistości. Dzięki swej otwartości z jednej strony i wymaganiom pewnej dyscypliny myślenia z drugiej, świetnie nadaje się jako sposób budowania własnych artystycznych wypowiedzi, wieńczących zdobywaną wiedzę, uogólniających ją w postaci pewnych struktur, które intelekt wyczuwa intuicyjnie, a wyobraźnia i teatr konkretyzują w działania o zmetaforyzowanych sensach.

Zajęcia teatralne sensu stricto. 

Od recytacji,  która jest traktowana jako mała forma indywidualnego teatru, przez teatr jednoosobowy do dużych form zespołowych. Poza walorami o których była mowa wyżej, wszystkie formy teatru uczą twórczego współdziałania. W pracy nad każdym spektaklem można zastosować gry dramatyczne, dramę, czy improwizację poszerzając w ten sposób rodzaj i jakość obcowania ludzi tworzących teatr. Pokaz spektaklu jest przeżyciem i satysfakcją, rodzi poczucie spełnienia, daje zadowolenie z pracy i wieńczy wysiłek, weryfikuje twórcze poszukiwania zespołu i jego członków. Dlatego też każda forma zajęć teatralnych czy parateatralnych powinna być drogą do budowania spektaklu, który nie koniecznie musi być sposobem prezentacji tekstu literackiego lecz może być zwieńczeniem wszystkiego co wydarzyło się pomiędzy grupą ludzi poszukujących odpowiedzi na jedno z ważnych pytań ludzkości: Skąd przychodzimy ? Czym jesteśmy ?  Dokąd idziemy ?

Postulat rozwiązań formalno-organizacyjnych dla praktycznego wdrożenia teatru w proces dydaktyczno-wychowawczy szkoły, sprowadza się do wyodrębienia tych zajęć w siatce przedmiotów i godzin dydaktycznych na zasadzie przedmiotu nauczania oraz zatrudnienia specjalistów. Potencjalnie mogą to być instruktorzy teatralni lub aktorzy o zacięciu pedagogicznym. Na bliższe przyjrzenie się możliwościom w tym zakresie pozwoli rozdział III niniejszej pracy, w którym znajdzie się opis  praktycznych rozwiązań wprowadzających teatr jako narzędzie edukacji i wychowania do szkół średnich. Rozwiązania te mogą posłużyć jako wzory poddające się adaptacji.

Bibliografia:

Jaworowicz B.: Wychowanie przez teatr i dla teatru. W : Polonistyka 1992, nr 6, s. 354-359

Kida J.: Wpływ sztuki teatralnej na kształtowanie postaw estetycznych dzieci i młodzieży. W: Sztuka a świat dziecka. Rzeszów 1996, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, s. 193-201

King V.: Teatr nasz wewnętrzny. Wstęp do kursu psychosyntezy. Poziom I. Warszawa 1998, Wyd. CODN

Leszczyński A. C.: Poznajemy siebie, tworzymy siebie poprzez teatr. Gdańsk 1990, Centrum Edukacji Teatralnej Dzieci i Młodzieży.

Machulska H., Pruszkowska A., Tatarowicz J. :Drama w szkole podstawowej. Warszawa 1997, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne.

Piątek T. : Drama w edukacji wczesnoszkolnej jako możliwość kreowania siebie i świata. W: Sztuka a świat dziecka, Rzeszów 1996, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, s. 117-122

---

[1] “ready made” - przedmiot gotowy. Pojęcie to stworzył M. Duchamp: wyjaśnienie rozumienia - w tekście, po odsyłaczu.