Wiedza pewna i oczywista (psychologizm i fenomenologia, epistemologiczna charakterystyka spostrzeżeń zewnętrznych i wewnętrznych)

Wiedza pewna i oczywista (psychologizm i fenomenologia, epistemologiczna charakterystyka spostrzeżeń zewnętrznych i wewnętrznych)

Poznanie aktu psychicznego wiąże się ze stapianiem świadomości z przedmiotem świadomości. Niezawodna kontrola spostrzeżenia jest możliwa wtedy, gdy jesteśmy w stanie porównywać treść przedstawienia z rzeczywistym przedmiotem. Niemożliwe jest to w przypadku przedmiotów zewnętrznych, ponieważ mamy do czynienia z ich przedstawieniami.  Błędem jest porównanie treści przedstawienia z pewnym bytem rzeczywistym. Porównanie treści przedstawienia pewnego bytu jest możliwe dzięki temu, że jest przez nas poznawalny.

Według Überwega spostrzeżenie wewnętrzne nie zawdzięcza swojej pewności treści przedstawienia z rzeczywistą naturą przedmiotu. Spostrzeżenie aktu psychicznego wiąże się z porównaniem tego aktu z innymi aktami. Rzeczywisty akt poznania zostaje spostrzegany i poznawany takim, jakim rzeczywiści jest, ponieważ całość obejmuje go w jego rzeczywistej postaci. Überweg zapomina, że włączenie przedmiotów do rzeczywistości jednak nie jest równoznaczne z ich poznaniem. Überweg zarzucał Anzelmowi, że w swym ontologicznym argumencie miesza bycie pomyślanym z rzeczywistym bytem. Są to błędne próby uzasadnienia niezawodności spostrzeżenia wewnętrznego, którego słuszność jest cechą oczywistą.

Nie trzeba usprawiedliwiać naszego zaufania do wewnętrznego spostrzeżenia. Potrzebna jest teoria na temat stosunku spostrzeżenia do jego przedmiotu, godząca się z bezpośrednią oczywistością tego spostrzeżenia. Teoria taka jest nie możliwa, ponieważ spostrzeżenie i przedmiot rozkładają na dwa różne aspekty psychiczne, gdzie jeden byłby skutkiem drugiego.

„Poznanie pewnego rzeczywistego przedmiotu nie może być z tym przedmiotem połączone ściślej niż przedstawienie, skoro przedstawienie służy za podstawę poznania"[1].

Przyjęcie założenia, że każdemu aktowi psychicznemu towarzyszy odnoszące się do niego poznanie towarzyszy trudność, że: „Każde poznanie jest sądem, a każdy sąd (...) polega na przyznaniu albo odmówieniu jakiegoś orzecznika pewnemu podmiotowi"[2].

Aby akt poznania wewnętrznego był spostrzegany musi istnieć akt psychiczny.

„(...) sąd spostrzegania wewnętrznego nie polega na powiązaniu jakiegoś aktu psychicznego jako podmiotu z istnieniem jako orzecznikiem, lecz na prostym uznaniu fenomenu psychicznego, przedstawionego w świadomości wewnętrznej"[3].

Podczas świadomych zjawisk psychicznych intensywność przedstawienia towarzyszącego pewnemu aktowi regularnie wzrasta i maleje wraz z intensywnością tego aktu. Towarzyszącego przedstawiania brak jeśli zanika sam akt.

Sądy o wewnętrznym poznaniu posiadają dwojaką intensywność:

-intensywność, przysługującą przedstawieniom;

-siła związana z przekonaniem, z jakim wydaje się sąd.

Zmalenie jednej z intensywności do zera powoduje, że sąd już nie istnieje. Intensywność zanika, kiedy przedmiot przestaje istnieć, dlatego niemożliwe jest, aby aktowi psychicznemu miało brakować towarzyszącego poznania.

Miara poznania towarzysząca aktowi psychicznemu związanego z poznaniem nie jest funkcją intensywności tego aktu. Wzrost lub spadek przekonania nie ma wpływu na intensywność przekonania z jaką go poznajemy. Przy poznaniu wewnętrznym posiadamy pełnię przekonania, jaka cechuje poznanie bezpośrednio oczywiste.

Z każdym aktem psychicznym wiąże się podwójna świadomość wewnętrzna: przedstawienie odnoszące się do aktu i sąd (spostrzeżenie, będące poznaniem aktu)

---

[1] Franz Brentano, Psychologia z empirycznego punktu widzenia, wstęp, tł., przypisy Włodzimierz Galewicz, Warszawa 1999, s. 203.

[2] Tamże, s. 204.

[3] Tamże, s. 205.

Źródło: Franz Brentano, Psychologia z empirycznego punktu widzenia, wstęp, tł., przypisy Włodzimierz Galewicz, Warszawa 1999.