Papugowanie po polsku

Dołączamy do Europy?

Zgodnie z nowelizacją ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, zwaną też dużą ustawą podręcznikową, która weszła w życie 8 lipca tego roku, obowiązek wyposażenia szkół podstawowych w podręczniki do zajęć z zakresu kształcenia polonistycznego, matematycznego, przyrodniczego i społecznego w klasach I–III szkoły podstawowej spoczywa na Ministerstwie Edukacji. Podręczniki  stają się własnością organu prowadzącego szkołę - mają być gromadzone w bibliotekach szkolnych i wypożyczane uczniom co najmniej trzech kolejnych roczników. Równocześnie samorządy mają otrzymać z budżetu państwa dotacje celowe, umożliwiające zakup przez organa prowadzące szkoły podstawowe i gimnazja. Dotacje celowe będą, tak jak i bezpłatny elementarz, wprowadzane stopniowo. W ten sposób od roku 2017 rodzice wszystkich uczniów szkół podstawowych i gimnazjów nie będą ponosili  kosztów zakupu podręczników, także podręczników do nauki języka obcego, zeszytów ćwiczeń czy innych materiałów edukacyjnych. Komplet podręczników ma służyć w szkole przez co najmniej trzy lata.

Grecja, czyli co nas kręci

Model przyjęty w Polsce jest najbliższy rozwiązaniom greckim. W Grecji, zgodnie z ustawą z 2011 roku, za publikację podręczników odpowiada Instytut Informatyki i Prasy – Diofantus, za treść materiałów dydaktycznych - Instytut Polityki Oświatowej, podległy Ministerstwu Edukacji i Ministerstwu Kultury. Obowiązuje jeden zestaw podstawowych materiałów edukacyjnych, z wyjątkiem podręczników do nauczania języków obcych, ale muszą się one jednak znajdować na ministerialnej liście. Tym samym uczniowie w szkołach publicznych dostają książki za darmo (płacą jedynie rodzice uczniów ze szkół prywatnych), a wszystkie koszty przygotowania podręczników ponosi państwo. To rozwiązanie budzi wiele wątpliwości wśród ekspertów Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Cooperation and Development), bazujących na testach PISA (Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów - Programme for International Student Assessment). Powołuje się na nie Jarosław Matuszewski, przewodniczący Sekcji Wydawców Edukacyjnych PIK, odnosząc się do sytuacji edukacyjnej w Grecji: „(...) model jednego państwowego podręcznika doprowadził do ogromnych różnic w jakości kształcenia w publicznym i prywatnym systemie edukacji, oczywiście na niekorzyść tego pierwszego.”

Zdaniem Jarosława Matuszewskiego model jednego podręcznika nie sprawdził się także na Węgrzech, gdzie wywołał protesty społeczne.  (na podstawie www.pik.org.pl )

Także w Islandii koszt przygotowania podręczników ponosi państwo. Obowiązek ich publikacji spoczywa na Narodowym Centrum Materiałów Edukacyjnych, które podlega Ministerstwu Edukacji, Nauki i Kultury. Treści podręczników muszą być zgodne z programem nauczania opracowanym przez ministerstwo.

Do krajów, w których obowiązują rządowe podręczniki należą również, prócz wymienionych Grecji i Islandii, także Węgry, Ukraina i Rosja.

Bezpłatne podręczniki – czy ktoś jest przeciw?

Kontrowersje budzi więc pomysł rządowego podręcznika. Idea podręcznika bezpłatnego jest natomiast popierana przez wszystkie środowiska. Piotr Dobrołęcki z Polskiej Izby Książki tak mówił dla Polskiego Radia:„Muszę wyraźnie podkreślić, że nikt nie podważa zasady bezpłatnego podręcznika. Dzieci w szkołach dostają darmowe książki w niemal całej Europie i nikt tego nie kwestionuje. Ale jest to realizowane w inny sposób. Ministerstwa lub władze samorządowe ogłaszają konkurs, do którego zgłaszają się wyspecjalizowani wydawcy, a nie przygotowują coś sami ad hoc”.

Jak to robią inni

W większości krajów europejskich podręczniki na poziomie szkolnictwa obowiązkowego są bezpłatne – uczniowie otrzymują darmowe podręczniki lub je wypożyczają. W niektórych z nich, jak np. w Austrii, Belgii, na Cyprze, w Danii, Finlandii, Francji, Grecji, Holandii, Islandii, Łotwie, Malcie, Słowacji, Szwecji, Turcji, Wielkiej Brytanii podręczniki zapewnia szkoła. We Włoszech i w Czechach podręczniki do szkoły podstawowej finansuje państwo, ale już do szkół średnich - rodzice. W Chorwacji koszty związane z zapewnieniem uczniom podręczników rozkładają się pomiędzy szkołę i rodziców. W Niemczech, w zależności od landu, rodzice pokrywają od 1/5 do 1/3 kosztu podręczników. W Irlandii w większości szkół dzieci za podręczniki płacą. Także w Hiszpanii, z wyjątkiem środowisk ubogich, koszt zakupu podręczników ponoszą rodzice. Niektóre państwa zapewniają nie tylko bezpłatne podręczniki, ale także bezpłatnie przybory szkolne. Wspierają też gorzej sytuowanych rodziców, finansując np. zakup mundurków szkolnych, pomocy i artykułów szkolnych.

Anglia, Irlandia Północna i Walia

W Anglii, Irlandii Północnej i Walii uczniowie w szkołach publicznych mają zapewnione bezpłatne podręczniki i ćwiczenia. Wspomniane pomoce dydaktyczne są własnością szkoły i zostają wypożyczone na czas roku szkolnego. Wyboru podręcznika dokonują nauczyciele, odnosząc się do jego zgodności z obowiązującą podstawą programową oraz ze standardami egzaminacyjnymi. Ich decyzja musi zyskać akceptację nauczyciela-koordynatora danego zespołu przedmiotowego oraz dyrektora szkoły. Ministerstwo nie ingeruje w treść podręczników.

Belgia francuskojęzyczna

W Belgii nie istnieje lista obowiązujących podręczników. Decyzję o wyborze podejmuje szkoła, kierując się między innymi ich zgodnością z podstawą programową. Szkoła, która decyduje się na zakup wytypowanej przez ministerstwo publikacji, uzyskuje zwrot kosztów od państwa. Uczniowie szkół publicznych otrzymują podręczniki bezpłatnie.

Francja

We Francji podręczniki zapewnia szkoła. Rodzice płacą jedynie za ćwiczenia i artykuły szkolne. Rodziny uboższe mogą liczyć na zapomogę z początkiem roku szkolnego. „Kwota zależy od wieku dziecka. 356 euro państwo przyznaje na dziecko w wieku od 6 do 10 lat, 375 euro - dla uczniów w wieku 11-14 lat, a 388 euro - od 15 do 18 lat. Jeśli chodzi o koszty, to wychodzi mniej więcej 122 euro w szkole podstawowej i 580 euro w liceum. Czyli w podstawówce można wykorzystać dodatkowe pieniądze np. na dodatkowe zajęcia dla dzieci” - podkreśla Virginie Wojtkowski, mieszkanka Francji. (na podstawie: http://www.dziennikbaltycki.pl)

Chorwacja

W Chorwacji podręczniki finansują zarówno rodzice, jak i państwo (podręczniki do nauki języka chorwackiego, matematyki, języków obcych w niższych klasach szkoły podstawowej i do nauki języków obcych w wyższych klasach szkoły podstawowej). Szkoły wybierają podręczniki z listy dopuszczonych przez ministerstwo do użytku szkolnego. Na podstawie informacji zebranych od szkół ministerstwo negocjuje cenę z wydawcami.

Cypr

Na Cyprze uczniowie szkół publicznych otrzymują na czas roku szkolnego bezpłatne podręczniki, finansowane przez państwo. Dodatkowo dzieci uczęszczające do szkół podstawowych mają zagwarantowany darmowy zestaw artykułów papierniczych. Treść podręczników opracowują nauczyciele i wykładowcy akademiccy z Ośrodka ds. Programów Szkolnych, funkcjonujący przy Instytucie Pedagogiki. Podręczniki zatwierdzają do użytku w szkole inspektorzy i komisja pod nadzorem Ministerstwa Edukacji i Kultury, biorąc pod uwagę zawartość merytoryczną, szatę graficzną poziom trudności oraz cenę. W przypadku większości przedmiotów używany jest wskazany przez ministerstwo jeden podstawowy podręcznik, ale nauczyciele mają prawo do używania dowolnych pomocy naukowych spełniających wymagania podstawy programowej.

Czechy

W Czechach uczniowie szkoły podstawowej wypożyczają na okres roku szkolnego podręczniki z biblioteki. Zwracają je przed wakacjami, z wyjątkiem uczniów z klasy pierwszej, którzy dostają je na własność. Obowiązek zakupu ćwiczeń spoczywa na rodzicach. Każdy podręcznik ma być maksymalnie długo używany – aż do zniszczenia. Podręczniki są przygotowywane przez niezależne wydawnictwa w oparciu o podstawę programową przygotowaną przez ministerstwo, obowiązujące ustawy o szkolnictwie, inne regulacje prawne. Każda szkoła dokonuje własnego wyboru podręczników, najczęściej z listy podręczników zaakceptowanych do użytku w szkole, drukowanej w biuletynie Ministerstwa Szkolnictwa, Młodzieży i Sportu. Koszty nabycia podręczników pokrywane są zazwyczaj z budżetu państwa. W przypadku dzieci uczęszczających do szkół średnich (po zakończeniu obowiązku nauki) wszelkie wydatki związane z kupnem podręczników, z wyjątkiem niepełnosprawnych i gorzej sytuowanych uczniów, ponoszą rodzice.

Finlandia

W Finlandii szkoły są odpowiedzialne za zapewnienie podręczników uczniom tzw. długiej szkoły podstawowej obejmującej też szkołę średnią I stopnia. Rodzice nie ponoszą kosztów zakupu podręczników i materiałów papierniczych. O wyborze podręcznika decyduje nauczyciel, kierując się jego zgodnością z wytycznymi szkoły, podstawą programową i obowiązującym ustawodawstwem. Publikacją podręczników zajmują się niezależne wydawnictwa. Za zawartość merytoryczną odpowiedzialni są eksperci z zakresu różnych dziedzin nauki współpracujący z poszczególnymi wydawcami, nie zaś ministerstwo.

Hiszpania

W Hiszpanii najczęściej koszy zakupu podręczników ponoszą rodzice. W przypadku  np. Madrytu uczniowie pochodzący z rodzin społecznie i ekonomicznie defaworyzowanych obejmowani są szkolnym programem wypożyczania materiałów edukacyjnych. W Hiszpanii nie funkcjonują listy podręczników rekomendowanych przez ministerstwo: wybór materiałów edukacyjnych, spełniających wymagania podstawy programowej, należy do szkoły. W wielu placówkach podręczniki - nie będące obowiązkową pomocą naukową - nie są  stosowane.

Holandia

W Holandii to szkoła podstawowa i średnia zapewnia podręczniki, decydując, czy otrzymują one je na własność czy tylko na czas roku szkolnego. Szkoła również samodzielnie dobiera zestawy podręczników, często opierając się na decyzji nauczycieli. Podręczniki publikują niezależne wydawnictwa, wykorzystujące różne metody nauczania i tym samym odpowiadające za ich wartość merytoryczną.

Niemcy

W Niemczech, niemal we wszystkich landach, rodzice pokrywają od jednej piątej do jednej trzeciej kosztu zakupu podręczników. Płacą także za wszelkie pomoce naukowe, jak atlasy, tabele matematyczne, zeszyty do ćwiczeń, słowniki czy szkolne lektury. Janusz, Polak od 15 lat mieszkający pod Kolonią, mówi: „Rodzice kupują tylko ćwiczenia, ale te nie są drogie. Na przykład w tym roku za ćwiczenia do gimnazjum mój kolega zapłacił 22 euro, podczas gdy stawka minimalna pracy za godzinę to 12,5 euro. Dodatkowo, jeśli uczeń uzna, że podręcznik jest już zbyt stary i zniszczony, zgłasza to i szkoła kupuje nowy”. (www.dziennikbaltycki.pl)

W Bawarii uczniowie publicznych szkół wszystkich stopni korzystają z podręczników wypożyczonych za darmo na czas roku szkolnego. W Berlinie natomiast rodzice muszą partycypować w kosztach podręczników do wysokości 100 euro rocznie. W Dolnej Saksonii uczniowie wypożyczają podręczniki odpłatnie za jedną trzecią ceny w porównaniu z ceną w księgarni. W wszystkich landach istnieje rozbudowany system socjalny wspierający rodziców gorzej sytuowanych, bezrobotnych, otrzymujących pomoc społeczną bądź cudzoziemców ubiegającymi się o azyl. W Niemczech wyboru podręczników dokonuje szkoła spośród zatwierdzonych do użytku przez Ministerstwa Edukacji poszczególnych landów. W podjęciu decyzji dyrektorowi pomaga zazwyczaj grupa nauczycieli przedmiotu. Najczęściej jeden podręcznik używany jest przez 4-5 lat.

Norwegia

W Norwegii szkoły udostępniają uczniom za darmo podręczniki lub potrzebne do nauki materiały w formie cyfrowej.

Słowacja

Na Słowacji podręczniki i zeszyty ćwiczeń są finansowane przez państwo, które też je wybiera podczas przetargu – komisja określa wymagania, a następnie ocenia oferty wydawców, wybierając najlepszą. Stąd też w większości przypadków nauczyciele mają do dyspozycji jeden podręcznik dopuszczony do użytku przez Ministerstwo Edukacji.

Szwecja

W Szwecji uczniowie szkoły podstawowej korzystają z wypożyczonych ze szkolnej biblioteki podręczników nieodpłatnie. Szkoła zapewnia im także darmowo pomoce naukowe, wypożycza laptopy lub tablety, gwarantuje bezpłatny posiłek oraz, w przypadku dużych odległości, transport. Szkoła też dokonuje wyboru podręczników spośród tych, które spełniają kryteria określone przez ministerstwo.

 Włochy

We Włoszech darmowe podręczniki otrzymują uczniowie szkoły podstawowej, która trwa pięć lat. Za książki uzupełniające płacą rodzice. W starszych klasach koszt zakupu podręczników spoczywa na rodzicach. We Włoszech nie ustają narzekania na wysokie ceny podręczników - komplet kosztuje tu około 200 euro. O doborze podręczników decyduje nauczyciel, korzystający z listy zatwierdzonej przez Ministerstwo Edukacji, które też co roku ustala zakres cen podręczników oraz narzuca limit wydatków na pełen zestaw książek.

(na podstawie: analiz BAS, publikacji "Podręczniki szkolne w Europie" raportu Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji i unijnej Eurydice)

Podsumowując to krótkie zestawienie

W większości krajów europejskich przygotowaniem podręcznika zajmują się specjalistyczne wydawnictwa. Modele finansowania podręczników szkolnych są natomiast różne.

W krajach takich, jak Anglia, Cypr, Czechy, Holandia, Łotwa, Słowacja, Szwecja, Norwegia, Turcja, Włochy (tylko w szkole podstawowej) uczniowie wypożyczają podręczniki od szkoły nieodpłatnie.

W Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Grecji, Islandii, Malcie otrzymują je za darmo na własność.

W Hiszpanii, Niemczech, Słowenii państwo partycypuje w kosztach zakupu podręczników.

Rodzice płacą za podręczniki w Irlandii (ale 76 proc. szkół podstawowych i 44 proc. ponadpodstawowych oferuje wypożyczenie), w Portugalii, we Włoszech (w gimnazjach i liceach).
(na podstawie: Aleksandra Pezda, Sprawdź, gdzie dają podręczniki za darmo, Gazeta Wyborcza, 16.01.2014)