Katarzyna Citko "Filmowy świat Pedra Almodóvara. Uniwersum emocji"

Katarzyna Citko, Filmowy świat Pedra Almodóvara. Uniwersum emocji, Białystok 2007.

Bardzo długo zbierałam się do napisania tej recenzji o książce Katarzyny Citko ze względu na to, że temat jest mi bardzo bliski (sama na co dzień zajmuję się filmową twórczością Almodóvara oraz historią i filozofią Hiszpanii). Do tego doszły liczne emocje związane nie tylko z jedyną do tej pory opublikowaną znakomitą analizą twórczości hiszpańskiego reżysera, ale również dotyczące autorki tej analizy (jednak to nie jest miejsce, by pisać hymn pochwalny na cześć osoby, ale ma być rzeczowa recenzja jej książki).

Citko doskonale opisuje zjawiska społeczne i polityczne, które były tłem twórczości Almodóvara. Do tego dodaje wnikliwą – opartą na bogatej literaturze socjologicznej, psychologicznej oraz własnych obserwacjach – analizę uczuć prezentowanych przez bohaterów, których poznajemy dzięki hiszpańskiemu reżyserowi. Jeśli widzieliście filmy tego twórcy to doskonale zdajecie sobie sprawę z tego, że nie są to posągowe postacie zwykle wykorzystywane w światowym (a raczej Amerykańskim) kinie. Postacie poddawane są ludzkim słabościom i licznym próbom, podczas których ukazana jest ich bardzo zwyczajna twarz: to ludzie słabi, podobni do każdego z nas.

Już po lekturze pierwszych stron wiedziałam, że warto czytać tę książkę. Citko oprócz wszechstronności i wnikliwości nie popełnia błędów merytorycznych, które odrzucały mnie podczas czytania książki jej poprzedniczki (Ewa Mazierska, Słoneczne kino Pedro Almodóvara – pierwsze wrażenie jest nijakie właśnie przez małe wpadki). Wiele opisywanych zjawisk i uczuć było dla mnie zaskoczeniem. Skłaniały mnie do powtórnego oglądania filmu, bardziej emocjonalnego przeżywania historii, w które zostałam – dzięki szerszej wiedzy – wrzucona.

Ja oglądałam filmy Almodóvara pod kątem analizy historii, przemian społecznych, religijnych. Skupiałam się głównie na zgodności realnej sytuacji w Hiszpanii z tym, co zaserwował mi reżyser. Książka Citko pozwoliła mi na nieco bardziej emocjonalne podejście do filmów, które przesycone są różnorodnymi uczuciami.

Citko jednak nie byłaby człowiekiem, gdyby nie można było znaleźć u niej żadnego błędu[1]. Muszę szczerze przyznać, że odetchnęłam z ulgą, kiedy udało mi się go odnaleźć w prawie pięćsetstronowej książce. To sprawiło, że zaczęłam autorkę postrzegać bardziej ludzko, w końcu errare humanum es[2].

Polecam książkę wszystkim miłośnikom filmów Almodóvara oraz tym, którzy chcą odkryc bogactwo jego filmów. Praca Citko na pewno jest niezwykle zwłaszcza dla studentów, którzy w swojej pracy naukowej pragną poruszyć kwestie kina hiszpańskiego oraz dokonać analizy filmów dawnego movidowca. Myślę, że nie znajdą lepszej pozycji niż publikacja Katarzyny Citko.

Spis treści

Wstęp

Rozdział 1 

Problematyka emocji w badaniach psychologicznych, w estetyce i w teorii filmu

1. Biologiczne i fizjologiczne koncepcje emocji

2. Psychoanaliza a emocje

3. Emocje w koncepcjach filozoficznych

4. Uniwersalne i kulturowe konteksty rozumienia emocji

5. Emocje a interakcje społeczne

6. Emocjonalistyczne teorie sztuki

7. Emocje procesu twórczego i afekty twórców

8. Problematyka emocji w koncepcjach filmoznawczych

   8.1. Pierwsze emocjonalistyczne teorie filmowe, koncepcja Seriusza Eisensteina

   8.2. Teorie psychoanalityczne i poststrukturalne

  8.3. Kognitywne teorie filmowe a problematyka emocji

   8.4. Emocje filmu, emocje widza, emocje przewrotne

9. Problemy z badaniem emocji w dziełach sztuki

Rozdział 2 

Początki twórczości Pedra Almodóvara. Seks jako używka: przyjemność, lekkość, akceptacja 

1. La movida i jej wpływ na twórczość Pedra Almodóvara

2. Początki twórczości filmowej Pedra Almodóvara: kino w formacie super 8 mm

3. Muzyczna twórczość Pedra Almodóvara w okresie la movidy

4. Inspiracje plastyczne w filmowej twórczości Pedra Almodóvara

5. Twórczość literacka Pedra Almodóvara

6. Początki fabularnej twórczości filmowej Pedra Almodóvara — etap pop: Pepi, Luci, Bom i inne laski z naszej paczki oraz Labirynt namiętności

7. Strategie autorskie w kinie Almodóvara: inspiracja kulturą pop, dekonstrukcja camp: recycling, pastisz, kicz

Rozdział 3 

Grzech oraz przekraczanie tabu — Pośród ciemności i Złe wychowanie: emocje związane z wiarą i jej odrzuceniem, namiętności perwersyjne 

1. Autorskie strategie dekonstrukcji tradycyjnych rytuałów wiary i obrzędów religijnych w twórczości Pedra Almodóvara

2. Kategoria grzechu i przekroczenie tabu: emocje związane z wiarą

3. Namiętności perwersyjne: emocje bohaterów Pośród ciemności i Złego wychowania oraz towarzyszące im emocje odbiorców

Rozdział 4 

Żądza seksualna zespolona ze śmiercią: Matador, Prawo pożądania. Rozkosz, namiętność, pasja twórcza jako emocje najsilniejsze 

1. Zespolenie miłości i śmierci w sztuce hiszpańskiej

2. Emotikony świata przedstawionego w Matadorze i sposoby ich konstruowania a emocje twórcy: śmierć i miłość zespolone w namiętnym paroksyzmie

3. Bohaterowie Matadora jako postacie słabe i silne: dekonstrukcja tradycyjnych ról płciowych, emocje związane z realizacją namiętności

4. Pożądanie jako prawo życia i śmierci, pasja twórcza jako siła wampiryczna — emotikony Prawa pożądania a emocje ich twórcy

5. Emocje bohaterów Prawa pożądania: miłość, niespełnienie, nienawiść

6. Emocje odbiorców Matadora i Prawa pożądania: odrzucenie, akceptacja, fascynacja

Rozdział 5

Rodzina zdekonstruowana: Czym ja sobie na to zasłużyłam?, Zwiąż mnie!, Wysokie obcasy, Wszystko o mojej matce. Miłość jako emocja rozpaczliwie poszukiwana

1. Szkic do portretu rodzinnego: Zakazany owoc miłości

2. Tragikomedia z zakończeniem w miarę szczęśliwym — brak miłości jako udręka w filmie Czym ja sobie na to zasłużyłam?

3. Masochizm zdekonstruowany i poszukiwanie tradycyjnych wartości w filmie Zwiąż mnie!

4. Relacje pomiędzy matką a córką: miłość, nieczułość, kompleksy i poczucie winy — melodramat macierzyński: Wysokie obcasy

5. Miłość macierzyńska, traumatyczna rozpacz i pocieszenie płynące z kobiecej przyjaźni: Wszystko o mojej matce

Rozdział 6

Przerażający świat mediów: Kika — voyeuryzm, spektakularność, fascynacja przemocą i skandalem

1. Podglądanie: voyeuryzm i skopofilia jako przyjemności widza

2. Spektakularność mediów, czyli emocje na sprzedaż

3. Emocje wypływające ze świata przedstawionego i jego elementów oraz emocje filmowych bohaterów

4. Od voyeuryzmu do spojrzenia chłodnym okiem: emocje widzów

Rozdział 7

Duchowy kryzys bolesnej samotności: Kobiety na skraju załamania nerwowego, Kwiat mego sekretu, Volver — siła emocji negatywnych, emocje „kobiece”

1. Rozpacz kobiet porzuconych i siła żeńskiej przyjaźni: Kobiety na skraju załamania nerwowego

2. Udręka samotności i miłości nieodwzajemnionej: Kwiat mego sekretu

3. Powrót do samotności i lojalności kobiecej: Volver

4. Emocje widzów: śmiech, wzruszenie, smutek, empatyczne współczucie

Rozdział 8

O tym, jak mężczyzna kocha kobietę: miłość, tkliwość, opiekuńczość a twarde „męskie” emocje — Drżące ciało, Porozmawiaj z nią

1. Melodramatyczne namiętności i krwawe porachunki dyktowane żądzą odwetu — Drżące ciało

2. Zemsta zaniechana, wina i jej odkupienie, ewolucja uczuć: z negatywnych na pozytywne i na odwrót — czyli o tym, dlaczego prawdziwi mężczyźni płaczą: emocje bohaterów Drżącego ciała

3. Emocje mężczyzn — o dwóch obliczach męskiej miłości i jednym wizerunku męskiej przyjaźni: Porozmawiaj z nią

4. Miłość nieodwzajemniona, samotność w obliczu pożądania, męskie łzy, męska przyjaźń i solidarność — emocje bohaterów Porozmawiaj z nią

5. Akceptacja, zrozumienie czy odrzucenie — emocje widzów Drżącego ciała i Porozmawiaj z nią

Zakończenie

Bibliografia

Filmografia

Indeks nazwisk

Indeks tytułów

---

[1] „Gdy Pablo wychodzi z dyskoteki taksuje spojrzeniem mężczyzn stojących na ulicy i podrywa jednego z nich. Pragnie w ten sposób oddalić od siebie myśl o Juanie, ale gdy widzi zaparkowany motor należący do kochanka, mówi poderwanemu mężczyźnie, że chciałby ukraść go i zostawić sobie jako fetysz”. (Katarzyna Citko, Filmowy świat Pedra Almodóvara. Uniwersum emocji, Białystok 2007, s. 201)
(JA: To mężczyzna, będący aktorem i modelem, podrywa Pabla, aby zdobyć możliwość zagrania w jego filmach).

[2] Błądzić jest rzeczą ludzką. Seneka Starszy.