Rozwój form dramatycznych od średniowiecza do oświecenia

W średniowieczu formy teatralne i dramatyczne związane były z liturgią kościoła katolickiego. Proces teatralizowania obrządku głównych świąt rocznych – zwłaszcza obchodów Wielkiego Tygodnia upowszechnił się i utrwalił w Polsce w późnym średniowieczu.

„Dramatyzacje” i „oficja dramatyczne” uległy z biegiem czasu ewolucji, przejawiającej się w stopniowym przełamywaniem granic zakreślonych przez słowo liturgiczne, wzbogacano elementy teatralnej umowności i pogłębiano treści symboliczne.

Dramatyzowaniu podlegały procesje Niedzieli Palmowej, nabożeństwo upamiętniające Ostatnią Wieczerzę, złożenie do grobu oraz zmartwychwstanie.

Co do dramatyzowania w Polsce Liturgii Bożego Narodzenia nie ma żadnej pewności. Wiadomo, że organizowane były widowiska jasełkowe, szopki.

- Jeśli chodzi o dramaturgie świecką – w XIV w. zaczęły się pojawiać kopie wierszowanych „komedii elegijnych”. Kopie te sporządzano w kręgach zbliżonych do Uniwersytetu Krakowskiego. Wkrótce w salach Wawelu zaczęto wystawiać zupełnie odmienne sztuki starożytnych lub współczesnych pisarzy.

- Gatunki: DRAMAT LITURGICZNY

rozkwitł w XII i XIII w. za najstarszy w świecie zachodnim dramat liturgiczny uważa się „ Visitatio Sepulchri” ( Nawiedzenie Grobu) odgrywaną w Anglii w II poł. X w. 

- ok. XII w. zaczęły się pojawiać inne formy dramatyczno – teatralne:

  * misteria – widowiska oparte na wątkach biblijnych, prezentowane najpierw w kościołach, a później na placach miejskich. Misterium uzupełniało biblię, dawało odpowiedzi na pytania: jak wyglądali Maria i Jezus, jak się ubierali, jak spędzali czas itp. Przedstawienia misteryjne trwały bardzo długo. Wiele godzin, czasem nawet kilka dni lub tygodni. Były wielowątkowe, kompozycyjnie zbliżały się do dzieł epickich. Akcja misteriów toczyła się w sferze pozaziemskiej i na ziemi, obok postaci ludzkich występowały nadprzyrodzone. Tekst dialogów był recytowany lub miejscami odśpiewywały. 

* mirakla – ukazywały wątki hagiograficzne i apokryficzne oraz związane z nimi nierozerwalnie cuda
( miracula). Mirakla najczęściej ukazywały dzieję upadku grzeszników, którym w krytycznym momencie Najświętsza Maryja Panna lub któryś ze świętych w cudowny sposób pomagali uniknąć potępienia.

* moralitet – utwór dramatyczny, którego bohater i jego dzieje w symboliczny sposób prezentuje skrót historii ludzkości od stanu łaski przez pokusę i upadek po pokutę uwieńczoną zbawieniem. Prócz zwykłych postaci otaczały człowieka uosobienia ( śmierć, sumienie, cnoty i przywary ), a także aniołowie i szatani. Akcja toczyła się na ziemi lub w przestrzeni pozaziemskiej. Moralitet miesza elementy patosu i powagi z komizmem.

* apokryf – utwór uzupełniający Biblię, którego autorstwo przypisuje się znanym postaciom z historii religii, np.: apostołom. Utwory: „ Posłuchajcie bracia miła” – dramat liturgiczny.  „ Kupiec” M. Rej – moralitet.

RENESANS

Gatunki odziedziczone ze średniowiecza.

Renesansowy dramat regularny: powrót do gatunku na podstawie Arystotelesa. Reguła naśladowania klasycznych twórców lit. Jako doskonałego wzorca.

Dramat humanistyczny – tworzony przez intelektualistów, przeznaczony na scenę i do czytania. W Polsce „ Odprawa Posłów Greckich” cechy: wszystkie dramatu antycznego + brak jasno określonego konfliktu tragicznego, brak bohatera naznaczonego piętnem tragizmu, pojawia się bohater zbiorowy.

ROMANTYZM

Dramat romantyczny:  

- przeciwstawia się regułom dramatu antycznego, nawiązuje zaś do dramatu szekspirowskiego i hiszpańskiego.

- odrzucenie klasycznych reguł trzech jedności.

- rozluźnienie kompozycji, wprowadzenie na scenę elementów fantastyki i ludowości.

- bohaterem jest najczęściej samotnik, indywidualista, buntownik, walczący o wolność ojczyzny.

- miesza konwencje i gatunki literackie, pojawiają się partie liryczno – dramatyczne i epickie, sceny realistyczne i fantastyczne, komiczne i tragiczne.

- odrzucenie akcji opartej na zasadzie przyczyna -  skutek, formuła otwarta, np.: „Dziady”, „Kordian”.

- podejmował najważniejsze problemy epoki, w polskim dramacie romantycznym dominowała problematyka patriotyczna i narodowowyzwoleńcza, która  często uzyskiwała swą wykładnię mistyczno – mesjanistyczną.

Np. J. W. Goethe „Faust”, Wiktor Hugo „Hernani”(?), Mickiewicz „Dziady”, Krasiński „Nie - Boska  Komedia”, „Irydion”, Słowacki „Kordian”, „Lilla Weneda”, „Sen srebrny Salomei” „Balladyna”.

OŚWIECENIE

Teatr elżbietański – szekspirowski:

- mieszanie gatunków;

- bohater typowy, ale silnie zindywidualizowany;

- specyficzny odbiorca – lud przekonany o swej wyższości nad innymi narodami;

- szeroki wachlarz tematyczny – starożytna i nowożytna historia, tematyka rycerska, pasterska, ludowa, orientalna, religijna ( pozostałości misterium), obserwacja rzeczywistości;

- głównie tragikomedia ( tragedia o szczęśliwym zakończeniu).