Grażyna Obrąpalska "Podróże w pamięć"

Grażyna Obrąpalska, Podróże w pamięć, Szczecin, Bezrzecze „Forma. Fundacja Literatury imienia Henryka Berezy” 2017

Grażyna Obrąpalska w swoim tomiku „Podróże w pamięć” utrwala odwiedzane miejsca. Jej poetyckie wspomnienia są niczym proustowskie magdalenki: jest tu dużo obrazów, emocji, przeżyć, przemyśleń składających się na swoistą autobiografię, w której podróże odbywają się zarówno w przestrzeni, jak i w czasie (czyli pamięci) oraz refleksji dotyczących własnego ciągłego uczenia się:

„Za dużo tych języków,

Wzdycha, kiedy mój

Zmęczony mózg szuka słowa

Umykają tak łatwo.

Każdy nowy język okrada, ten pierwszy”.

(„Za dużo tych języków”, s. 8)

„Słowa nie przyklejają się do rzeczy

Uciekają przed moim językiem”.

(„Za dużo tych języków”, s. 8)

Podmiot liryczny łapie chwile i dzieli się doznaniami. Są w nich obrazy mokrego psa, padającego latem deszczu, obchodu gospodarstwa, przygotowań na każdą ewentualność, przyglądaniu się kwitnącym roślinom, dzieleniu się doświadczeniami z wycieczki do Panamy, obserwacji końca wiosny i początku lata. Wszystko wydaje się pachnieć, działać na zmysły. W przyrodzie dużo się dzieje, jest co doświadczać i obserwować.

„Mgła, taka

Że nie widać niebieskiego dachu

Domu sąsiadów.

Dotyka mojej twarzy

Chłodne wilgotne dotknięcie”.

(„Mgła”, s 11)

Grażyna Obrąpalska buduje wspomnienia za pomocą zapachów:

„W Panamie, proszę Państwa,

Na pewno nie pachnie

Po prostu, prostacko śmierdzi”.

(„***” („W Panamie”), s. 13)

„Rosły strucla za struclą.

Nowogrodzka pachniała słodko”.

(„Pieczenie ciasta” s. 27)

„Wciągam w nozdrza dwudniowy zapach kwiatów kawy,

Zniknie już dzisiaj”.

(„Za dużo tych języków”, s. 8)

Poeta zabierając nas w świat swoich doświadczeń dzieli się też refleksją na temat doświadczeń dających jej siłę. Pojawia się tu też motyw afirmacji zastępującej lub uzupełniającą codzienną wieczorną modlitwę:

„Wszystko będzie dobrze,

Powtarzam często przed snem.

Todo va estar bien.

Potrafi wygładzić powierzchnię rzeczy

Robi się lepiej od razu”.

(„Naiwnie”, s. 17)

W tomiku autobiograficznym nie mogło też zabraknąć miejsca na temat własnych doświadczeń twórczych:

„Wierszy się, proszę Państwa, nie układa

To one piszą się same.

Przyklejają do nas, prosząc:

Jeszcze jedna strofka, zapisz

Zanim spoczniemy w nicości, niepamięci”.

(*** („Wierszy”), s. 18)

W tomiku pojawia się też motyw przemijania, odchodzenia, pochylania się ku ziemi, poczucia nieodpowiedniego pożegnania, wymykaniu się śmierci, radości z życia, nieuchronnego losu. Jest tego sporo w drugiej połowie książki. Grażyna Obrąpalska wspomina ludzi, przedmioty. Szczególny nacisk kładzie tu na relacje z ludźmi, nostalgię po ich odejściu.

„Umarł, i już.

Szybko, zawsze w pośpiechu.

Chyba inaczej nie potrafił”.

(„***” pamięci Arkadiusza Wódkiewicza”, s. 36)

Podróże w czasie nakłaniają też do refleksji nad gniewem, przewinieniami, urazami. Spojrzenie na wiele problemów z perspektywy czasu pozwala na więcej wyrozumiałości przede wszystkim wobec siebie.

„Wybaczaj łatwiej

Najpierw dla samego siebie

Bo sny złagodnieją

Nie mówiąc o urodzie.

(…)

Wybaczaj łatwiej

Dla samego siebie”.

(„***” (Wybaczaj), s. 34)

To przekonanie, że na wiele rzeczy trzeba przymknąć oko towarzyszy nam też w wierszu pt. „Egoizm” (s. 35)

„Mocarstwa się walą

(Zwłaszcza te odległe)

A mnie tak bardzo to nie obchodzi.

„Rozglądam się dookoła,

Liczę znajome twarze,

Zwierzęta, krajobrazy,

Nawet państwa. Całe i zdrowe,

I jest mi z tym raczej dobrze”.

Podróże w pamięć to też łączenie i przeplatanie doświadczeń refleksjami z  doświadczeń estetycznych (obrazu Vermeera), muzyki, relacji z psami, które z upływem czasu odchodzą, by a ich miejsce pojawiały się nowe, kontaktu z twórczością innych poetów, opieki nad archiwum. Zakamarki kultury, po których nas prowadzi autorka wiją się między namacalną współczesnością szybko znikającą przez upływ czasu i bogatą przeszłością, w której labiryntach trzeba się odnaleźć.

„Labirynt jest naszą kreacją

I tylko sami

Możemy znaleźć wyjście”

(„Labirynty istnieją”, s. 46)

Pojawia się też problemy etyczne: empatii, współczucia, współwiny:

„Zamykam oczy. Wyobraźnia

Bywa tak obolała, że nie pozwala

Na dostrzeżenie zła. Nie ma

Siły, i miejsca. Bóg to rozumie.

Bo jeśli udajemy, że nie widzimy,

Jesteśmy bardziej winni, niż grzesznik.

Bóg to widzi , miłosiernie.

To nie twoja wina. Bronię cię.

Odwracam oczy”.

(„Odwracam oczy”, s. 47).

Tytuł tomiku doskonale oddaje różnorodność doświadczeń składających się na życie. Przemieszczanie ma tu wymiar niemal symboliczny, bo poetka w akcie tworzenia pozostaje w bezruchu, a jednak w myślach wędruje, wspomina, doświadcza. „Podróże w pamięć” bliskie są dziennikom podróży, ale w przeciwieństwie do prozy mamy tu minimalizm i oszczędność w słowa. Nie wiemy, gdzie i kiedy dokładnie odbyła się wędrówka. Za to z całą świadomością wchodzimy w świat odczuć, z których wyłaniają się obrazy Stanów Zjednoczonych, Panamy, Kostaryki, Newportu i Atenas. Poetka nie dzieli się z nami geograficznymi szczegółami tylko ogranicza się do spisywania obrazów będących przebłyskami w pamięci, w których tematem staje się codzienność i rytualność zamknięta w język, a więc w pewien sposób problematyczna, bo słowa nigdy nie oddają dokładnie tego, co chcemy przekazać. Zwłaszcza, kiedy „odklejają się od przedmiotów”. To odklejanie się i niedopowiedzenia, miejsca puste pozostawiają sporo swobody czytelnikowi, którego życie też kręci się wokół spotkań, wychodzenia naprzeciw – mniej lub bardziej obcemu – Innemu.

Całość bardzo przyjemna, spokojna, bijąca optymizmem, radością z życia, nawet wtedy, kiedy jest trudno.

Zapraszam na stronę wydawcy