Bill Bryson "Ciało. Instrukcja dla użytkownika. Edycja ilustrowana"

Ciało to najbardziej fascynująca część naszej natury. Niby namacalna, niby możemy ją zbadać, dotknąć, obejrzeć z każdej strony, pokroić, prześwietlić, obejrzeć pod mikroskopami, a mimo to ciągle jeszcze kryje w sobie niesamowicie wiele tajemnic. Każdy z nas je ma, ale wiemy o nich tak mało, że zastanawiające staje się jak możemy funkcjonować. Badacze działania poszczególnych części naszych organizmów ciągle mają ręce pełne roboty i wiele zagadek do rozwikłania. „Ciało” Billa Brysona to fascynująca lektura zabierająca nas w podróż po naszej fizyczności. Podtytuł „Instrukcja dla użytkownika” przywodzi na myśl wszystkie te publikacje wprowadzające czytelników w możliwość skutecznego, szybkiego, poprawnego i wydajnego korzystania z systemów operacyjnych. Doskonała znajomość prawidłowego działania pozwala wychwycić błędy, naprawić je w porę, nauczy korzystać w taki sposób, aby usterek było jak najmniej. I właśnie takie podejście przyświeca książce Billa Brysona, który krok po kroku omawia każdy aspekt naszego ciała, wyjaśnia jakie trudności mają badacze próbujący poznać sposób funkcjonowania, oprowadza nas po brutalnych eksperymentach, przybliża postępy w nauce. Czterysta pięćdziesiąt stron cennej wiedzy przybliżonej w bardzo prosty sposób, bo z gawędziarskim podejściem do tematu. Opowiadanie o rzeczach teoretycznie nudnych w ciekawy sposób to cecha rozpoznawalna literatury Billa Brysona. Każda jego książka jest prawdziwą ucztą dla osób złaknionych wiedzy, ale nudzących się w czasie czytania większości książek popularnonaukowych. W moim przypadku jest to już trzynaste spotkanie z publikacjami Billa Brysona. Z czystym sumieniem mogę polecić: Zaginiony kontynent (o amerykańskich dziwactwach), Zapiski z małej wyspy (o Wielkiej Brytanii), Zapiski z wielkiego kraju (o USA), Krótka historia prawie wszystkiego, Naprawdę krótka historia prawie wszystkiego, Ani tu, ani tam. Europa dla początkujących i średnio zaawansowanych, W domu: Krótka historia rzeczy codziennego użytku, Śniadanie z kangurami. Australijskie przygody, Piknik z niedźwiedziami, Herbatka o piątej, Krótka historia geniuszy, Zaginiony kontynent i oczywiście najnowszą, czyli Ciało. Instrukcja użytkownika, do której wracam od kilku miesięcy, ponieważ pozwala mi przygotować się do edukacji domowej z córką. Powstawały wersje bez ilustracji, ale jest też taka bogato ilustrowana i muszę przyznać, że dużo bardziej pomaga czytelnikowi wejść w świat wiedzy o naszym ciele. Zdjęcia ryciny, wszelkiego rodzaju ilustracje pozwalające zapoznać się zarówno ze zjawiskami zachodzącymi w ciele, jak i wyobrażeniami naszych przodków.

W świat własnego ciała wprowadza nas instrukcja budowania człowieka. Dowiadujemy się, z jakich składników składa się nasze ciało, czego potrzebuje do funkcjonowania, ile kosztowałaby taka budowa, które składniki są niezbędne, o których nadal nic nie wiemy. Wskaże nam też skąd czerpać poszczególne składniki i jak wpływa na nas ich brak lub nadmiar. Zaznaczy też, że istnieje wiele takich, które są obecne w naszych ciałach, ale u każdego w innych proporcjach i nie wiemy nic na temat ich wpływu. Uświadamiamy sobie też, że niemyślące cząsteczki wchodzące w skład naszego ciała tworzą coś, co myśli. Do tego pojawi się tu też wiele obrazowych informacji na temat rozmiaru naszych płuc, żył, DNA, komórek. Odkrywamy również, że nawet zaniedbane ciało jest w stanie funkcjonować, że jest to machina samonaprawiająca i bardzo cierpliwa wobec swojego użytkownika, a jednocześnie przysparzająca nam wiele problemów w przypadku chorób genetycznych. Kiedy już ogólnie zapoznamy się z własnym ciałem przechodzimy do rozdziału odkrywające tajniki tego, co mamy na wierzchu, czyli skóry i włosów.

Skóra i włosy w spojrzeniu Billa Brysona to fascynujący układ pozwalający ukryć i ochronić wszystko to, co jest w środku, a do tego ulegająca częstej wymianie oraz niesamowicie różnorodna na różnych częściach ciała pokryta meszkami włosowymi i gruczołami łojowymi oraz ciałkami Meissnera, pigmentem odpowiedzialnym za jej kolor. Znajdziemy tu też cenne informacje na temat melaniny oraz wpływie warunków otoczenia na barwę skóry, a także sposób tworzenia się cech właściwych tylko dla danej jednostki. Uświadamia nam też jak wielkie znaczenie ma pot w postępach ludzkości.

Kolejny rozdział Bryson poświęcił bakteriom, które są charakterystyczne dla określonego człowieka i sprawiają, że ma on takie, a nie inne upodobania kulinarne, czy w taki, a nie inny sposób odbiera świat. Flora bakteryjna wydaje się kształtować nasze funkcjonowanie, masę ciała, biegłość w myśleniu, aktywność fizyczną, a nawet masę ciała. Sporo znajdziemy tu też informacji o wirusach, grzybach, protistach oraz kilka historii odkryć lekarstw.

Czwarty rozdział to podróż po najbardziej fascynującym organie naszego ciała: mózgu mającego niesamowite możliwości oraz odpowiedzialnego za funkcjonowanie całego naszego ciała. Poznamy funkcje poszczególnych części tego narządu, odkryjemy jego niesamowite moce przerobowe oraz uświadomimy sobie jak bardzo zaskakujący może on być. Odkryjemy też znaczenie wyuczonych skojarzeń, sugestie oraz możliwość modyfikowania wspomnień. Uświadamiamy sobie istnienie pamięci długotrwałej i krótkotrwałej oraz niesamowitej wydajności mózgu, którego trzeba ćwiczyć, aby rozwijać swoje możliwości. Poświęcono tu też miejsce lobotomii, padaczce, ewolucyjnym zmniejszaniu się mózgu u ludzi.

Od mózgu przechodzimy płynnie do głowy oraz badań dotyczących tego jak długo głowa jest w stanie żyć bez ciała (rewolucja francuska jako złoty wiek takich obserwacji). Do tego badania czaszek, stwierdzanie na ich podstawie różnic rasowych, stworzenie teorii zależności przestępczości od budowy czaszek sprawców. Poznamy tajniki wzroku, słuchu. Szósty rozdział jest kontynuacją poświęconą  działaniu ust i gardła.

W siódmym rozdziale poznamy tajniki serca i krwi. Będzie tu sporo informacji o różnorodnych chorobach oraz pierwszych operacjach, tworzeniu kolejnych rozruszników. Do tego cenne informacje na temat krwi: od jej ilości w ciele po składniki jakie zawiera i wiadomości, jakie możemy zdobyć z jej próbki.

Te ostatnie są pretekstem do kontynuowania wątku o chemii, czyli wpływie różnorodnych składników wywołujących choroby takie jak cukrzyce, wahania hormonalne. Organizm jest tu ukazany jako olbrzymia fabryka produkująca różnorodne substancje niezbędne do funkcjonowania.

W rozdziale dziewiątym możemy przyjrzeć się szkieletowi, który zaprojektowany jest tak, aby jak najlepiej chronić nas przed obrażeniami i umożliwić przemieszczanie się oraz utrzymanie pozycji pozwalającej na wydajniejszą pracę.

W rozdziale dziesiątym zrozumiemy jaki wpływ ma nasza dwunożność na aktywność fizyczną oraz zdrowie. Wskazuje wiele chorób wynikających z siedzącego trybu życia. Pojawia się tu także problem nadwagi, spalania i przyswajania kalorii oraz zależności narażenia na otyłość od miejsca zamieszkania, przynależności do grupy społecznej.

Zauważyliście jak wiele tematów poruszono? A to dopiero połowa książki! Dalej wchodzimy w takie zagadnienia jak równowaga, czyli przyswajania i kontaktu z różnymi substancjami, istnienia toksyn. Poznamy układ odpornościowy i zasady jego funkcjonowania (przy okazji pojawia się temat alergii), układ oddechowy z licznymi chorobami i czynnikami wywołującymi je, wpływem palenia papierosów. Następnie przewędrujemy przez układ pokarmowy, poznamy tajniki pochłaniania jedzenia i zmieniania go na energię oraz potrzebne składniki oraz tego, dlaczego muszą być one dostarczane w odpowiednich ilościach. Wśród niezbędnych materiałów znajdzie się białko, węglowodany, tłuszcze oraz witaminy. Zgłębimy tajniki trzewi, poznamy wpływ snu na funkcjonowanie naszego organizmu. Pojawiają się tu też informacje o fazach snów oraz wpływu światła na widzenie.

Bill Bryson odkryje też przed czytelnikami tajniki powstawania określonej płci, przechowywanie mitochondriów przez kobiety. Pojawia się też temat błędnej metodologii badań nad lekarstwami, w których pominięto znaczenie płci. Porusza też problem słabej znajomości kobiecej anatomii będący wynikiem podejścia kulturowego do ciał pacjentek.

Po wielu stronach w końcu docieramy do początków istnienia każdego człowieka, czyli poczęcia. Pojawia się tu problem płodności i zanikania jej, zapłodnienia i zmian zachodzących w płodzie. Tu też zwrócono uwagę na ilość poronień, także tych nieświadomych, bo zdarzających się w pierwszym miesiącu (myślę, że miłośnicy zakazu aborcji mogliby być w szoku ja wielu zygot pozbywają się ciała kobiet), a następnie wpływu narodzin na odporność. Wpływ karmienia piersią na rozwój oraz zmiany składu mleka w zależności od wieku dziecka.

Dalej poznamy tajniki naszego układu nerwowego, dowiemy się w jaki sposób odczuwamy ból, jak przetwarzamy bodźce i kiedy to odczuwanie może być zaburzone. Sporo miejsca poświęcono różnorodnym chorobom: od zwykłych zapaleń, grzybów, chorób bakteryjnych po raka. Następnie zgłębimy tajniki postępu w medycynie, odkryjemy błędy w badaniach, złe diagnozy, powstawania terapii mających na celu zarobienie na pacjentach. Całość podsumowuje rozdział o śmierci, sposobom rozpoznawania jej, pochówkom.

W każdym rozdziale znajdziemy liczne odesłania do literatury pozwalającej nam na pogłębienie tematu. W bibliografii pojawią się też wskazania polskich tłumaczeń, co ułatwi czytelnikom nieanglojęzycznym zapoznać się z fachową literaturą.

Uważam, że wiedzę zawartą w tej książce powinien posiadać każdy przyszły student. Po takiej lekturze łatwiej jest dostrzec wpływ przyrody, zjawisk atmosferycznych, chorób, bakterii, odkryć związanych ze zdrowiem oraz eksperymentów kosmicznych na ludzkie życie. Wielkim plusem jego książki jest lekkość stylu, dzięki czemu po tę cenną lekturę może sięgnąć zarówno gimnazjalista, jak i osoba doskonale wykształcona i chcąca szerzej spojrzeć na dokonania wielu nauk przyrodniczych.

Wielkim plusem tej publikacji jest pokazanie jak bardzo różne dziedziny nauki nachodzą na siebie, przeplatają się, łączą, wykorzystują swoje odkrycia, że często przypadek prowadził do tego, że specjalista z w jednej dziedzinie dokonywał odkrycia w innej dzięki zainteresowaniu się inną odnogą nauki oraz szerszemu (z wykorzystaniem swojego wcześniejszego doświadczenia na innym polu) spojrzeniu na problem. Dzięki książce Billa Brysona możemy dostrzec jak pięknie wszystkie nauki łączą się w jedną spójną całość, która powinna rozwijać się równomiernie.

Autor nie tylko w niesamowicie przystępny sposób przekazuje czytelnikom spory dorobek ludzkości, ale też potrafi zainteresować tematem. Zagadnienia, które dla wielu z nas mogły wydawać się nudnym wkuwaniem tu są niesamowicie wciągającą opowieścią o działaniu różnych części naszego ciała. Informacje, jakie możemy zdobyć z nudnych podręczników tu oddane są jak wciągający kryminał lub thriller, od którego trudno się oderwać. Do tego uświadamia czytelników jak wiele dzieje się w ich ciele.

Książkę polecam każdemu, kto szuka przyjemnej lektury lub pragnie poszerzyć czy uporządkować swoją wiedzę. Napisana takim językiem, że doskonale czyta się ją na głos. Ja na pewno jeszcze nieraz do niej zajrzę i będę polowała na inne książki pisarza, bo ta książka po raz kolejny przekonała mnie, że warto. Strona wizualna to uczta dla oczu i umysłu. Mamy tu nie tylko solidną oprawę bardzo dobrze zszyty świetny papier, ale przede wszystkim piękne ilustracje współgrające z tekstem i uzupełniające go. Jestem zachwycona. Zdecydowanie polecam.