Etykiety

poniedziałek, 25 stycznia 2021

Jared Diamond "Strzelby, zarazki i stal. Krótka historia ludzkości"


Jared M. Diamond to kultowy badacz. Amerykański biolog ewolucyjny, fizjolog i biogeograf znany jest z książek łączących antropologię, biologię i historię. Prawie trzydzieści lat temu zasłynął książką „Trzeci szympans” Później przyszedł czas na „Dlaczego lubimy seks”, a ćwierć wieku temu (czyli w krótkim czasie napisał dużo) „Strzelby, zarazki i maszyny”, która po rozszerzeniu i dopracowaniu (bo badacz to taka osoba, która ciągle weryfikuje czy to, co napisała jest prawdą) pod tytułem „Strzelby, zarazki i stal” i właśnie o tej najnowszej odsłonie, najnowszym (bo z 2020 roku) wydaniu dziś Wam opowiem. W porównaniu z wcześniejszą wersją ta rozrosła się do naprawdę solidnych rozmiarów, ponieważ jest dopracowana (zawiera odpowiedzi na krytykę, z jaką spotkała się pierwsza wersja). Do tego jest to jedna z obowiązkowych (zaraz obok „Trzeciego szympansa” i „Upadku) lektur na większości kierunków humanistycznych. Do tego w 1998 roku zdobyła Nagrodę Pulitzera oraz przyznawaną przez Royal Society Royal Society Prizes for Science Books. Ponad to National Geographic na podstawie tej książki nakręcił film dokumentalny pt. „Guns, Germs & Steel”.
Autor słynie przede wszystkim z analitycznego podejścia, otwartości, umiejętności łączenia faktów i dekonstrukcyjnego spojrzenia na wiele wydarzeń. Jared Diamond na świat patrzy jak na jeden organizm, w którym każde zdarzenie pozostawia ślad, ma długi łańcuch przyczynowo-skutkowy , a historia spisana przez zwycięzców nie jest jedyną właściwą opcją.
Wielkim plusem tej książki jest piękne połączenie poszczególnych wydarzeń na świecie, obserwowanie różnorodnych zjawisk, wpływu warunków klimatycznych i zastanej fauny i flory na rozwój społeczeństw, a co za tym idzie także kultury. Wchodzimy tu w świat determinacji biologicznej człowieka, przy czym nie jest to kształtowanie możliwości ludzi ze względu na ich genetykę i możliwości intelektualne, ale przez środowisko, w którym żyją, dostęp do roślin i zwierząt poddających się domestykacji oraz sprzyjające ku temu temperatury i szerokości geograficzne. W książce tej znajdziemy wyjaśnienie, dlaczego świat wygląda tak jak obecnie? Co sprawiło, że Euroazjaci mieli przewagę nad innymi ludami? Co wpłynęło na postęp Europy? Dlaczego udomowienie zwierząt pomogło Europejczykom w podbojach i kolonizacjach, a także jaki wpływ miało istnienie pisma na zapędy kolonialne. Do tego zrozumiemy jak wielkie znaczenie miała dla nas domestykacja w przyswojeniu sobie uodpornieniu się na wirusy odzwierzęce, które przywleczone z Europy spustoszyły Nowy Świat nim do indiańskich osad dotarli konkwistadorzy. Pojawią się też pytania o wpływ środowiska na poziom agresji w społeczności, pozytywnej roli dużej gęstości zaludnienia, rozbudowanej struktury społecznej, podatków.
Publikacja została podzielona na cztery części. W pierwszej poznajemy dzieje ludzkości do końca ostatniego zlodowacenia. Obserwujemy, w jaki sposób środowisko naturalne wpływa na bieg dziejów. Dowiadujemy się, dlaczego człowiek udomowił te, a nie inne rośliny i zwierzęta, w jaki sposób ludzie poszerzali swoją dietę, jak czerpali wiedzę od innych na temat roślin, w jaki sposób zapożyczali nowe produkty. Zrozumiemy też, że sama chęć udomowienia zwierzęcia to za mało, aby móc tego dokonać, ponieważ niektóre z nich mogą mieć za duży temperament, inne mogą nie móc rozmnażać się w niewoli. Podobnie jest też w przypadku roślin. Wejdziemy w obszar długiego procesu domestykacji poszczególnych roślin, szerzenia wiedzy, w jaki sposób wybierać nasiona do rozmnażania.
W drugiej części wchodzimy w świat początków i rozwoju produkcji żywości. Dowiadujemy się, w jaki sposób zmiana z koczowniczego trybu życia na osiadły przyczyniła się do wzrostu demograficznego, a później postępu technologicznego, możliwości wprowadzenia osiadłego tryby życia, rozwinięcia możliwości gromadzenia dóbr. Możemy zrozumieć, jaki miało to wpływ na przewagę nad innymi ludami, utworzenie silnych, nowoczesnych państw. Z nieco innej perspektywy pochylamy się nad ważnym zagadnieniem nierówności postępu.
W trzeciej części dowiemy się o ewolucji wirusów oraz znaczeniu uodpornienia się na nie, odkrycia szczepionek, postępu medycyny. Zrozumiemy, w jaki sposób zarazki walczyły o rozprzestrzenianie się, jak ludzie radzili sobie z epidemiami, jaki miały one wpływ na życie w miastach, wydarzenia polityczne. Do tego zrozumiemy jak bardzo ważnym wynalazkiem jest pismo, umiejętność przekazywania wiedzy.
W czwartej części przyjrzymy się poszczególnym kontynentom. Przyjrzymy się Nowej Gwinei, Chinom, zrozumiemy różnorodność Polinezji, wejdziemy do Afryki i poznamy jej różnorodność oraz wzajemne wypieranie się ludów, przyjrzymy się fenomenowi Japonii. Sporo tu ciekawostek o zmieniającym się ukształtowaniu terenu, zasięgu terenów wilgotnych, obecności poszczególnych roślin oraz ilości opadów.
Jared Diamond obrazowo i logicznie wyjaśnia przyczyni zróżnicowania postępu na poszczególnych kontynentach i w określonych regionach. Razem z nim możemy przyjrzeć się najnowszym badaniom (aktualizacja w najnowszej publikacji). Pokazanie wszystkich znaczących czynników, połączenie ich, podkreślenie wpływu środowiska na możliwości rozwoju społeczności, a przez to powstania społeczności zróżnicowanej, w której podział ról pozwala na specjalizację i rozwijanie poszczególnych gałęzi wiedzy pozwalają na podporządkowanie sobie innych kultur. Dzięki tej publikacji zrozumiemy, dlaczego 1492 Eurazja była niemal w całości zaludniona przez społeczeństwa mające rządy, pismo, żelazne narzędzia i wojsko, gdy inne kontynenty zamieszkiwały społeczności łowców-zbieraczy posługujący się technologiami epoki kamienia. Diamond kładzie nacisk na badanie czynników środowiskowych, ponieważ one pozwalają nam zrozumieć tę wielką rozbieżność różnych kultur. Ciągle podkreślany i ważny jest tu kontrast między zdobywcami i podbitymi. 
Sam tytuł książki wymienia trzy istotne rzeczy, które dały Europejczykom przewagę nad innymi. Do tego uświadomimy sobie, że przekonania religijne także mogą przyczynić się do zatrzymania postępu, a nawet do zatracenia nabytych umiejętności. Odkryjemy też jak brak zachowań agresywnych w społeczności, brak konieczności rywalizowania wpływa na tworzenie bezbronnej społeczności w obliczu najazdu. Uzmysłowimy sobie ogrom zniszczenia, jakie przyniosły podboje Europejczyków.
Publikacja wprowadza nas w teorie determinizmu geograficznego. W prosty sposób wyjaśnia jak dostęp do roślin, zwierząt oraz ukształtowanie terenu wpłynęły na rozwój poszczególnych kultur, jakie dały możliwości oraz jakie idee ukształtowały. Zauważa też, że zapatrzenie w siebie władców często prowadziło do zahamowania postępu, a co za tym idzie znalezienie się na dalszym planie w wyścigu o władzę nad światem.
„Strzelby, zarazki, stal. Krótka historia ludzkości” to dość ciekawa publikacja. Dostajemy tu literaturę naukową, popularnonaukową w zachodniej stylistyce, czyli w formie eseju, w którym najpierw poznajemy fakty, a dopiero później są one łączone razem, aby pokazać ich wzajemny wpływ i pokazać wnioski. To pozwala w łatwy sposób zrozumieć tok rozumowania i argumenty autora. Zdecydowanie polecam.







Brak komentarzy:

Prześlij komentarz