Elżbieta Olak "W deszczu"

Debiutancki tom Elżbiety Olak zatytułowany „Otulina” zachwycił mnie. Poetka przypomniała mi ważną rzecz:  w czytaniu nie może być pośpiechu, że trzeba się zatrzymać, przyglądać i pochylać, by dostrzec, poczuć i przeżyć. Musi być to doświadczenie poszukiwania i kontemplowania. Czytanie wierszy wymaga kierowania się w życiu uważnością, umiejętnością przecedzania chwil, zasuszania wspomnień, radowania się z napływających sekund, które jeszcze nam dano, słów, które mogliśmy przeczytać, przeżuć, przetrawić i wchłonąć, aby stały się częścią nas. Ta czujność pojawia się również w tomie „W deszczu”.

Od pierwszej strony stajemy się uważnymi obserwatorami zwyczajnych rzeczy, które są niczym proustowskie magdalenki przywołujące na myśl liczne obrazy. Tematy wierszy są różnorodne: pojawia się spanie, budzenie się, przygotowywanie do dnia, wyznaczanie sobie celów, wędrowanie wśród ludzi przyrody, bliskość z otoczeniem (rzeczami, zwierzętami, rodziną i przyjaciółmi) oraz sobą, zagłębianie we własnych emocjach, szukanie nowych, lepszych dróg, lepszych wersji siebie. Z prostych wierszy wyłania się wizja domu pełnego ciepła, zrozumienia, zamieszkałego przez ludzi świadomych swoich wad, uczących się nowych ról, cieszących się wytchnieniem i samotnością oraz ciągle doskonalących się. Elżbieta Olak daje nam przekaz, że w życiu ważna jest uważność, czujność, umiejętność doświadczania i doceniania chwil, delektowania się nimi, dzielenia się rozterkami, obowiązkami, szczęściem i umiejętność pożegnania z bliskimi i przedmiotami oraz ciągłego uczenia się, autorefleksji.

Już pierwszy wiersz w tomie przywodzi na myśl proces nastawiania się na doświadczenie określonych rzeczy:

„Padałem

Kładłem szelesty między liście

Kroplami szumiałem w gałęziach

Zamykałem ich uszy na inne dźwięki

Nie mieli poza mną żadnych świateł” (s. 6).

Skupienie na drobiazgach ma znaczenie. Rytuałem może być radość i szczęście, które w poezji Elżbiety Olak w pewnym sensie kojarzone jest z pędem, ekspresją, nieuchwytnością, przez co trzeba trzymać je za grzywę (s. 8).

Z kolei cierpienie, melancholia wymagają namysłu, wałkowania tematu, czasu i cierpliwości w ubraniu w słowa tego, co niesie życie, formułowania z myśli wierszy. Jest tam sporo miejsca na zastanawianie się, dlaczego nasza egzystencja pełna jest sytuacji, w których zostajemy sami ze sobą i poczuciem pewnego rodzaju klęski, bycia niepotrzebnym, niezauważanym i pojawiającym się w życiu innych wtedy, kiedy trzeba pocieszyć:

„Jestem kobietą niepotrzebną

Lub raczej potrzebną doraźnie,

Umiarkowanie, na żądanie.

Istnieję niejako na marginesie

Wydarzeń, znaczeń deklaracji.

Coś tam rozwiązuję.

Czasem trzeba mojej głowy

Do znalezienie odpowiedzi

Albo reszty ciała do ogrzania, gdy zimno.

Potem znów cisza.

Zgęstniałą, otępiająca coraz bardziej,

Nie przynosząca klarowności,

A tylko dodająca swoją pustką ciężaru” (s.39).

A tuż obok samotności jest radość z doświadczenia macierzyństwa, wypełniania nim chwil, przygotowania synów do samodzielności i niezależności. Mimo opuszczenia rodzinnego domu ciągle odczuwa ich obecność, dostrzega ślady po nich:

„Rośli jak dzikie rośliny w naprędce skonstruowanym grodzie.

Po omacku i niepewnie pielęgnowani,

Choć z gwałtowną miłością.

Każdy według swojego zapisu

Stawał się, kim miał być.

Mogłam obserwować,

Jak wydłużają im się kończyny

i rosną włosy, jak kwitną,

Nabierając sił i rozsądku.

Aż w końcu ułamują się przy korzeniu.

Podobnie, jak w kiedyś czytanej baśni.

I jak odchodzą drogą, której nie będę znać.

Ogród jednak nie pozostał pusty.

Pulsuje ich blaskiem, ich oddechami,

Strzępkami słów, niepowtarzalnością,

Cudem ich istnienia.

Dziękuję” (s. 15).

Uważność i wdzięczność to dwie postawy, które w wierszach Elżbiety Olak się uzupełniają. Uważnym można być na zjawiska atmosferyczne, pory dni i roku, przyrodę, domowe zwierzęta, rzeczy i ludzi. Nawet zwyczajny materac ma tu ważne miejsce. Właśnie ta uważność prowadzi do wdzięczności, pamiętania doświadczonego dobra:

„Kiedyś więcej bywało ciał,

które cierpliwie unosiłeś.

Spali małżonkowie. Spali przyjaciele.

Spały zwierzęta i dzieci.

Koiłeś ich złe sny; przychodzili długo

właśnie tutaj. Na ciebie.

Po ciepło, wygodę, po złudną trwałość.

W dzień bywałeś statkiem, morzem,

namiotami Indian, placem zabaw” (s.12).

Otaczające przedmioty są traktowane jak pełnoprawni współuczestnicy życia rodzinnego i rozstawanie się z nimi wywołuje smutek, bo to żegnanie się z bogactwem doświadczeń. W różnych utworach znajdziemy tych samych bohaterów, ale pokazanych z innej perspektywy. Dopiero po przeczytaniu całego tomu obrazy łączą się w spójną całość, w której dom jest ważnym miejscem z materacem będącym pewnego rodzaju centrum życia rodzinnego, bo przecież człowiek większość doby przesypia. Często z bliskimi, zwierzętami, innymi przedmiotami (książkami, laptopami, kartkami, talerzami itd.). Wśród tych obrazów codzienności toczącej się wokół miejsca do spania mamy sielskie scenki:

„Na jednej poduszce

Kot i jego człowiek.

Ciasno wtuleni jedno w drugie.

Splecione łapy,

Zmieszane powietrze wydychane

przez czarny i różowy nos.

Serca pompują krew.

Jedno szybko blisko drugiego

O wolniejszym rytmie”.

„W deszczu” to tom pełen barw, dostrzegania rzeczy ważnych, przyglądania się otoczeniu, zachwycania się nim, ale też zmagania się z poczuciem samotności i zagrożenia. Są tu bardzo ważne społecznie tematy jak pandemia, wolność, wygoda. „Wolność jest tu, a bezpieczeństwo tam,/ Rozłączone ze sobą” -dostrzega poetka, która ma świadomość, że wybór jednego zawsze pozostawia poczucie niedosytu, niepokoju, szarpania się z życiem i ciągłym lawirowaniem między jednym a drugim.

W czasie lektury wierszy Elżbiety Olak doświadczamy dwóch wrażeń: z jedne strony pory roku mkną szybko niczym galopujące bicie serca, kolejne świty zmieniają się jak w kalejdoskopie, a z drugiej strony mamy zatrzymanie na chwili, zwolnienie tempa, przyglądanie się światu i utrwalanie go za pomocą krótkich zdań oznajmujących świadczących o dostrzeganiu i docenianiu chwil w tej ulotności życia.

Cud kolejnego dnia wypełnionego obowiązkami, rozczarowaniami, ale też nowymi radościami, nadziejami, kolejnymi chwilami bliskości, ciepła ludzkiego lub zwierzęcego ciała, świadomości emocjonalnej bliskości, przyjemnościami, wrażeniami pobudzającymi nasze zmysły, ale też czerpania radości z samotności dającej wytchnienie, pozwalającej na odpoczynek od otoczenia:

„Najlepiej wychodzi mi samotność,

Inność, oderwanie od stada,

Ciemne pokoje niepewne jutra,

Ogólny brak planu,

Długo ćwiczone odrzucenie,

Totalna improwizacja.

Co jakiś czas czuję się częścią całości

Nadaremnie. To nigdy nie działa długo.

Niewyuczone w dzieciństwie

zawodzi na całej linii” (s. 27).

Obok tej mnogości wrażeń dla podmiotu lirycznego -będącego swoistym alter ego poetki- ważne są nawet wspomnienia czyiś uczyć, świadomość, że była ważna dla kogoś, że może liczyć na bliskość i obecność dzieci, zwierząt wypełniających jej życie, sprawiających, że nie ma czasu na rozczulanie się nad sobą i swoimi rozstaniami, bo luki są zapełniane. Smutek i rozpacz potrzebują przestrzeni, zatrzymania, wytchnienia w codziennym biegu. Kiedy odłożymy wszystkie obowiązki:

„Zatrzymanie

Chwili w czasie

Znieruchomienie, chłoniecie.

Myśli

Przepływają jak

Lekkie woale chmur

Nie przesłaniając jednak

Niczego ważnego.

Oddech.

Pełne nadziei

Milczenie” (s. 46).

To zatrzymanie, spokój, cisza, nadmiar czasu popychają ku uczuciom, które zagłusza codzienność. Jest czas na nadzieję, marzenia. Utwory zawarte w tomie „W deszczu” przypominają to, z czym spotkaliśmy się w „Otulinie”. Znajdziemy tu swoiste obrazy z bezpiecznie mijającego czasu, w którym podmiot liryczny bierze to, co dają mu chwile, mijające lata, co podsuwają mijani ludzie. Nie ma tu miejsca na stagnację i użalanie się nad sobą, bo czas mija za szybko i łapanie go jest zbyt energochłonne, by mieć jeszcze chęć na żale. A jednocześnie jest zatrzymanie, doświadczanie uważność i czasami pojawia się życzenie miłości, ale takiej zwyczajnej, codziennej, wpisanej w trudy życia. Wiersze są zapisem dojrzałej i wrażliwej kobiety doceniającej to, co dało jej życie, ale też buntuje się przed poczuciem osamotnienia, zapełnia czas przypadkowymi dotykami i towarzystwem tłumów, bo już nie ma potrzeby tworzenia stada. Jeszcze troszeczkę jest w niej młodzieńczego buntu i emocjonalnych zrywów, ale dąży ku trwaniu z jednej strony bez skrajności, a w drugiej w cieszeniu się codziennością, powtarzającymi się rzeczami:

„A właśnie, że wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki

I nawet nie dwa, ale tyle ile trzeba,

I zdarza się to samo, i to samo,

I jeszcze raz to samo.

Do skutku” (s. 51).

Rytmiczność, spokój melancholia i poczucie wypełnienia każdego dnia najlepiej jak się potrafiło w danej chwili. W wierszach Elżbiety Olak podmiot liryczny ciągle uczy się na błędach, ciągle rozwija w sobie potrzebę zachwytu nad światem, przemijającymi chwilami, utrwalania ich:

„Ciągle na nowo chce, żeby się udało.

W spokoju,

W jasnym pokoju,

Pod czystym łaskawym niebem

Być dobrą wersją siebie” (s.11).

Operowanie konkretem pozwala Elżbiecie Olak na przelewanie emocji, sprawianie, że stają się one bardziej uchwytne i namacalne, zawierają obrazy z codzienności z jej zwyczajnymi czynnościami przybierającymi tu postać metafor mówiących o emocjach, nastawieniu do świata, życia, otoczenia, upływającego czasu, pragnieniach, które zawsze pozostają subiektywne, bo przynależą do nas. Trzeźwe spojrzenie na indywidualne odczucia przybiera często formę autoironii.

W życiu nic nie jest łatwe, stałe, ani pewne. Pory roku mkną, a podmiot liryczny każdego ranka budzi się ze zdziwieniem, że jeszcze jednak trwa. O upływającym czasie mówi, że jeszcze nie jest gotowa na określoną porę roku.

Wiersze Elżbiety Olak można czytać pojedynczo, jako autonomiczne utwory wprowadzające nas w określone światy, jak epizody autobiograficzne luźno związane diarystycznie. Jednak dopiero lektura całości pozwala na wyłonienie istoty tej poezji, dostrzeżenie powiązań między poszczególnymi scenkami.
Zapraszam na stronę wydawcy