Maurice Maeterlinck "Życie mrówek"

Maurice Maeterlinck, Życie mrówek, tł. Adam I Maria Czartkowscy, Kraków „MG” 2018

Każdy z nas choć raz w życiu na chwilę przystanął nad mrowiskiem i z zainteresowaniem przyglądał się uwijającym się mrówkę, które pędziły gdzieś tylko sobie znanym celu, dźwigającym zaskakujące ciężary i atakujących ofiary dużo większe od siebie, przez co nie tylko je podglądaliśmy, ale i doświadczaliśmy ich ugryzień. Małe, niepozorne zwierzęta tworzące zaskakującą społeczność przypominającą organizm reagujący na wszelkie niedogodności jego komórek oraz doskonale radzący sobie z różnymi trudnościami.

Wielu badaczy z zafascynowaniem podglądało ich pełne energii działania. Liczne prace, kolejne obserwacje pozwalają nam na coraz lepsze poznanie, ale ciągle pozostaje wiele pytań bez odpowiedzi. W zadziwiający świat tych małych stworzeń zabiera nas Maurice Maeterlinck, dramaturg, poeta, eseista, piszący w języku francuskim i w 1911 wyróżniony Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury. Działalność literacka oraz zainteresowania światem przyrody stała się punktem wyjścia do napisania czterech najważniejszych i najbardziej znanych esejów filozoficzno-przyrodniczych ujawniających nam jego niezwykły talent zbierania informacji o zwierzętach, prowadzenia wnikliwej obserwacji, nietypowego spojrzenia na nie oraz snucia fascynującej opowieści. Życie pszczół (1901), Inteligencja kwiatów (1907), Życie termitów (1926) oraz Życie mrówek (1930) przenoszą nas do światów odmiennych od ludzkich, doskonale zorganizowanych społeczności.

Nowe wydanie „Życia mrówek” nadal zachwyca. Pierwsze, co rzuca się naszym oczom to piękna szata graficzna, dbałość o szczegóły, ilustracje doskonale wkomponowane w treści, piękna i solidna oprawa, bardzo dobrze zszyte strony, dobrze rozmieszczony tekst, dzięki czemu książkę czyta się bardzo szybko i przyjemnie. Całość dopełnia żywy, obrazowy język, w którym nie zabraknie dramaturgii, napięcia i oczekiwania, jak potoczą się dalsze losy. Gdyby Maeterlinck żył dziś z powodzeniem mógłby tworzyć filmy przyrodnicze trzymające widzów w napięciu. Żył jednak wiek temu i wykorzystał medium, które wówczas pozwalało na najlepsze przekazanie wiedzy: książkę.

„Życie mrówek” to interesująca książka będąca pięknym podsumowaniem zdobytej przez Maeterlincka wiedzy z myrmekologii. Zawiera informacje dostępne do lat trzydziestych ubiegłego wieku. Do tego nie jest to praca naukowa tylko esej filozoficzno-przyrodniczy, więc nie możemy po niej oczekiwać najnowszych wyników badań. Za to jest interesującą lekturą o mrówkach, ich świecie, spojrzeniem na inne istoty oraz ludzi.

Maurice Maeterlinck przybliża nam informacje o tych pozornie pospolitych i doskonale znanych zwierzętach, które po bliższym przyjrzeniu okazują się tajemnicze. Zabiera nas w podróż po mrowisku, w którym każdy ma przypisaną ważną rolę, doskonale współdziała z innymi. Dowiemy się też o mnogości gatunków, niesamowitej różnorodności, a przez to i ich wyglądów oraz zwyczajów. Autor zabiera nas w świat tajników budowy, jej wpływu na zachowanie, waleczność, sposób życia, dostosowanie się do nowych warunków oraz konstrukcję mrowisk, w których panuje niezwykły ład ułatwiający nie tylko pracę, ale i zabawę oraz odpoczynek. Dzięki Mauricowi Maeterlinckowi stajemy się świadkami zapasów sportowych, godów, zakładania nowego gniazda, wojen, zbierania pokarmów, karmienia, uprawy i hodowli ważnych dla nich źródeł pokarmu. Nic jednak tak nie zaskakuje jak zaskakujący zmysł orientacji, umiejętność znalezienia drogi do domu z miejsc, których nie znają. Do tego dochodzi wyjątkowa odporność na czynniki zewnętrzne oraz zaskakująco długie (jak na owady) życie, w którym ważną rolę odgrywają członkowie społeczności i ich ciągła wymiana pokarmu. Wśród licznych ras znajdziemy mrówki niezwykle pracowite i takie, które pasożytują na innych. Interesującą opowieść o przygodach wywiadowczyń, zbieraczek żywności, pasterek mszyc, grzybiarek, żniwiarek, rolniczek, ogrodniczek, kopaczek, prządek i miodonośnych pojawią się również wojowniczki, których życie zależy od umiejętności zdobycia jeńców innych gatunków gotowych karmić zniewalające i wykorzystujące napastniczki, a także pasożyty. Ich życie toczy się wokół ciągłego podawania sobie pokarmu z ust do ust i nie ważne czy są to usta mieszkanki mrowiska, pasożyta czy wroga. Odruch karmienia, dbałości o innych jest tu niesamowity, zaskakujący i imponujący, ale pokazuje też jakie niebezpieczeństwa się za tym kryją.

Maurice Maeterlinck niejednokrotnie patrzy na ludzi przez pryzmat mrówek, zastanawia się nad miejscem człowieka, pokrewieństwem inteligencji, precyzją i zorganizowaniem gatunku, który wydaje się być gorzej rozwinięty, a okazuje się lepiej zorganizowany. Bogactwo cech ludzkich pomaga nam dostrzec w tym owadzie coś więcej niż tylko szkodliwe zwierzę naruszające nasze terytoria, wchodzące do naszych domów.

W książce nie zabraknie ciekawostek takich jak możliwość przeżycia mrówki przez rok bez jedzenia pod warunkiem, że gleba, w której znajduje się mrówka jest wilgotna. Dowiemy się też, dlaczego mrówki mają dwa wola oraz to, że ich larwy przypominają embriony i wiele innych ciekawostek.

,,Życie mrówek" zdecydowanie nie jest podręcznikiem ani pracą naukową. Jest interesującą opowieścią zabierającą czytelników w niezwykłą podróż po świecie istot dużo mniejszych i zadziwiająco dobrze zorganizowanych. Ta przyrodnicza opowieść obfituje w porównania do innych dobrze zorganizowanych społeczności. Autor przygląda się im z perspektywy pszczół i termitów, które wypadają bardzo prymitywnie na tle specyficznej społeczności tworzonej przez mrówki. Maurice Maeterlinck opowiada o nich w taki sposób, że czytelnik może zarazić się zamiłowaniem do myrmekologii i podglądania przyrody. Pod wpływem lektury stajemy się ciekawskimi dziećmi chcącymi na nowo zadawać pytania, poszukującymi odpowiedzi. Czy damy sobie szansę na zatrzymanie i wnikliwe obserwowanie otoczenia? Zdecydowanie polecam tę lekturę.

Kup książkę