O UJMOWANIU PRZEDMIOTÓW ESTETYCZNYCH
Doznania estetyczne mają wypoczynkowy charakter, ale to nie
znaczy, że nie wymaga ono od nas intensywnego wysiłku duchowego. Wypoczynkowy
charakter wiąże się z aktywnością inną niż ta, która towarzyszy nam w czasie
walki o byt. Doznanie estetyczne jest przeżyciem odbiorczym, percepcją
przedmiotów estetycznych. Wśród przeżyć, jakim ulegamy przeważają emocje, a
rzadziej sądy.
Bardzo wiele przedmiotów wywołujących w nas doznanie
estetyczne danych jest nam spostrzegawczo. Przez spostrzeganie tworzymy
przedmioty. Zmiana perspektywy powoduje zmianę odbioru. Przedmiot nigdy nie
jest zastany, ale odbiorca tworzy go.
Odbiór filmu, sztuki teatralnej, filmu, rzeźby, obrazu
wymaga wymagają śledzenia nastawienia psychicznego. Zmierzamy myślą do
przedmiotu odtworzonego (może być elementem otaczającego nas świata), a
następnie imaginatywnego (nie odtwarza świata).
Przedmioty imaginatywne nie są pozbawione stosunków
przestrzennych. Odbierając obraz rzutujemy w jego świat niepozostający w
żadnych stosunkach do świata, w którym odbieramy dzieło.
Rzeźby zamieszczone są w imaginatywnej przestrzeni. Ramki,
kurtyny i postumenty odcinają dzieła sztuki od przestrzeni rzeczywistej.
Czas w świecie imaginatywnym nie jest czasem świata realnego,
otaczającego widza. To jednak nie przeszkadza ulegania złudzeniom w doznaniu
estetycznym przy jednoczesnym zachowaniu dystansu do prezentowanych zjawisk.
Przedmioty imaginatywne są łudząco podobne do przedmiotów
rzeczywistych. Przedmioty imaginatywne nie są przedmiotami odtworzonymi
(konkretny przedmiot) ani odtwarzającymi (aktor, płótno, marmur). Przedmioty
imaginatywne to np. 10 zdjęć jednego przedmiotu odtworzonego.
Wg Romana Ingardena dzieło literackie jest tworem
wielowarstwowym. Pierwsza warstwa to brzmienia słowne, druga znaczeniowa,
trzecia przedmiotów przedstawionych, czwarta uschematyzowanych wyglądów, w
których przejawiają się przedmioty przedstawione w dziele. Od działa
literackiego oddziela konkretyzację, czyli poszczególny odbiór czytelników
wypełniających miejsca niedookreślone. Do
zadania czytelnika należy postrzeganie sensu wypowiedzi. Ważne są tu zmiany
uwagi, koncentracja, emocje powodujące, że na pewne rzeczy zwracamy większą
uwagę. Filologiczny sposób odbiory dzieła literackiego skupia się na budowie.
Dzieła sztuki odbierane są przez trzy estetyczne percepcje:
spostrzegawczą, imaginatywną i sygnitywną. Sygnitywną percepcją jest odbiór
dzieł literackich, ponieważ skupia się ona na umiejętności rozumienia znaków.
O NAOCZNOŚCI JAKO WŁAŚCIWOŚCI NIEKTÓRYCH PRZEDSTAWIEŃ
Wrażenia, których doznajemy są nam naocznie dane. Naocznym
może też wyobrażenie spostrzegawcze (piękna oprawa książki) i odtwórcze
(nieobecnej osoby). Naoczność wyobrażeń – w przeciwieństwie do naoczności
wrażeń – można bliżej opisać.
Treść prezentująca wyobrażenia spostrzegawcze, będących
naocznymi przedstawieniami składa się z pierwotnych treści zmysłowych, spełnia
rolę wyglądu przedmiotu spostrzegawczego i ten przedmiot jest przedmiotem
najbliższym właściwym treści prezentującej.
Przedstawieniom sygnitywnym towarzyszą pewne optyczne ,
akustyczne i motoryczne wrażenia, w których dane są elementy słowa za pomocą
których ujmujemy przedmiot intencjonalny sygnitywnego przedstawienia. Właściwości
spostrzeganego przedmiotu (treść prezentująca) dostrzeżemy oddzielając go od
wrażenia (przedmiotu przedstawienia). Im więcej przekaźników treści
przedstawionych tym dalsze są przedmioty treści przedstawionej. Przedmioty, z
którymi mamy do czynienia bezpośrednio są wyglądem najbliższego przedmiotu.
Przedmiot prezentujący dalsze przedmioty (obraz coś pokazuje) to nie mamy już
do czynienia z wyobrażeniem spostrzegawczym tylko z imaginatywnym.
Treść prezentująca wyobrażenia składa się z pierwotnych
treści zmysłowych, spełnia rolę wyglądu przedmiotu spostrzeżonego, a przedmiot
ten jest przedmiotem najbliższym właściwym treści prezentującej.
Treść prezentowana przez film spełnia rolę wyglądu dalszych
przedmiotów (odbiorca nie myśli o ich nieidentyczności z widzianymi przezeń
faktycznie zespołami plam barwnych (przedmiotów je tworzących).
Przedstawienia symboliczne nie należą do przedstawień
naocznych. Dla odróżnienie od przedstawień nienaocznych nazywamy je pseudonaocznymi.
PRZEDSTAWIENIA IMAGINATYWNE. STUDIUM Z POGRANICZA SYCHOLOGII
I ESTETYKI
Nauka o przedstawieniach jest najbardziej rozwiniętą
dziedziną psychologii deskryptywnej. Przedstawienia imaginatywne nie są tak
ważne, jak wyobrażenia spostrzegawcze, ale bez nich nie da się zrozumieć
psychologii widza teatralnego lub kinowego, człowieka wchodzącego w kontakt z
dziełami sztuki
Przedstawienie jest intencjonalnym (zmierzającym ku jakiemuś
przedmiotowi) aktem złożonym z jakości i materii (treści psychicznej). Treść
psychiczna, że akt zwraca się do tego, a nie innego przedmiotu oraz ujmuje
przedmiot jako wyposażony w takie, a nie inne właściwości. Jakość jest częścią
sprawiającą, że jest on przedstawieniem, a nie sądzeniem lub doznawaniem uczuć.
Jakość i materia nie są samoistne; zawsze występują razem.
Przedmiotami intencjonalnymi przedstawienia może być każdy
przedmiot. Przedmiotem wyobrażeń mogą być wszelkie przedmioty (łącznie z
wyobrażeniem atomów, wyobrażenia bryły domu, którego widzimy tylko określoną
stronę).
Przedmiot formalny pewnego aktu osiada tylko te cechy, w
które go wyposażam. Przedmiot materialny to taki, który wyposażam w takie a nie
inne cechy w każdym akcie.
|
Przedstawienia
/ \
Wyobrażenia Pojęcia
/ \
Spostrzegawcze wtórne
/ \
Odtwórcze
wytwórcze
|
Przedmioty
intencjonalne przedstawień imaginatywnych to przedstawianie sobie
obrazów, rzeźb, tego co dzieje się na scenie lub ekranie. Można intendować do
przedmiotów poza mną lub do mego ciała. Pierwsze jest kiedy oglądając historię
myślę o realnych postaciach (intendowanie do przedmiotu odtworzonego), a drugie
kiedy skupiam się na grze aktorów (intenduję do przedmiotu imaginatywnego).
Przedmiot odtworzony można przedstawiać adekwatnie bądź
quasi-adekwatnie, a przedmiot imaginatywnie tylko quasi-adekwatnie. Przedmiot
odtworzony może być elementem naszego świata, imaginatywny nie.
Świat przestrzenny to taki, w którym moje ciało może
zmienić, ale w którym od ciała nie mogę uciec.
Odbiorca obrazu jest jak gdyby rzutowany w świat, który mu
się na obrazie przedstawia. Stosunek przedmiotów imaginatywnych do czasu może
być statyczny (obrazy, rzeźby) lub dynamiczny (teatr, kino). Są to jednak
stosunki czasowe niezależne od naszego świata. Przedmioty imaginatywne nie są
przedmiotami idealnymi (nieposiadającymi czasu i przestrzeni), lecz
quasi-realnymi.
Przedmiotami odtworzonymi mogą być przedstawienia
imaginatywne istniejących przedmiotów oraz takich, których nigdy nie
widzieliśmy, nigdy nie istniał (wymyślonych).
Treści zmysłowe wyobrażeń spostrzegawczych pojawiają się bez
względu na naszą wolę. Treści zmysłowe wyobrażeń wtórnych nie posiadają tej
cechy (zależą od nas, naszego wyobrażenia).
Fantomy mogą być dane spostrzegawczo i imaginatywnie, np.
gdy malarz maluje cienie to są to fantomy, a kiedy patrzymy na rezultat (obraz)
to jest on też imaginatywny.
Przedmiot intencjonalny imaginatywnego przedstawienia jest
jeden. Przedmiotów wspólnych przedstawieniom imaginatywnym i wtórnym lub
pojęciowym jest tyle ile możliwych kombinacji połączenia przedstawienia
imaginatywnego z różnymi wyobrażeniami wtórnymi i pojęciami.
Meinong zauważył, że widz teatralny suponuje (przedstawia
imaginatywnie), a nie sadzi (ulega złudzeniu).
PRZEDSTAWIENIA SCHEMATYCZNE I SYMBOLICZNE. BADANIA Z
POGRANICZA PSYCHOLOGII I ESTETYKI
Symbol jako symbol ujęty zostaje w suponowanym mu przedstawieniu
schematycznym resondującym symbolicznym, dla którego jest przedmiotem
przechodnim.
Symbolem mogą być schematy. Alegoria ma mniej uchwytne
znaczenie i wymaga znajomości symboli w nią wchodzących. Ujęcie symbolu odbywa
się w przedstawieniu symboliczny, alegorii w supozycji lub sądzie opartym na
przedstawieniu symbolicznym.
PRZYCZYNKI DO PSYCHOLOGII WIDZA KINOWEGO
Życie psychiczne można badać na dwa sposoby: 1) obrać sobie
za obiekt badań jakieś uczucia estetyczne, odszukać te przeżycia w rozmaitych
sytuacjach, badać ich właściwości i funkcje; 2) starać się poznać przeżycia
wszelkich rodzajów jakie zachodzą w czasie wyświetlania filmu.
Przeżycia widza kinowego nie zależą wyłącznie od
dostarczanych mu podniet, ale również od jego własnej przeszłości oraz reklamę
filmu, dawniej widzianych filmów oraz stanu w jakim się znajdował.
Widz kinowy doznaje wyłącznie wrażeń wzrokowych i
słuchowych. Zdaniem Volkelta przedmioty widziane i słyszane na ekranie
identyfikujemy ze znanymi nam z otoczenia przedmiotami, dlatego jesteśmy w
stanie określić ich właściwości.
Widz kinowy na szersze spojrzenie na pokazywaną
rzeczywistość niż w przypadku obrazów lub realnego spojrzenia na wydarzenia,
ponieważ mogą być one pokazane z różnych perspektyw. W kinie upływający czas
jest bardziej kontrolowany niż w teatrze. Wydarzenia mogą być spowolnione lub
przyspieszone.
Wtłoczenie świata imaginatywnego w nasz w kinie jest
łatwiejsze, ponieważ obraz filmowy od naszego świata oddziela ciemność
pozwalająca na lepszą koncentrację. W filmie dużą rolę odgrywa fantazja
uzupełniająca. Ważną rolę odgrywa również pamięć.
Przyroda pokazywana w kinie działa tylko na niektóre zmysły.
Widz kinowy musi nie tylko widzieć obrazy, ale i rozumieć
ich związki z całością; musi posiadać świadomość chronologii nawet jeśli w
filmie jest ona zaburzona.
Przeżycia i cechy psychiczne bohaterów filmowych poznajemy
po mimice bohaterów, którą aktor odgrywa tak, aby była lekko przerysowana, ale
zbliżona do naturalnej i przez to czytelna dla odbiorcy, który wiele niuansów
jest w stanie dostrzec dopiero w czasie ponownego oglądania filmu. Muzyka w
filmie odkreśla stany emocjonalne bohaterów. Widz rzez muzykę zostaje
wciągnięty w świat imaginatywny, ulega nastrojom przekazywanym przez muzykę. Oddzielenie
muzyki filmowej od filmu jest bez szkody dla muzyki, ale ze szkodą dla filmu,
ponieważ muzyka bardzo dobrze podkreśla nastrój panujący w filmie. Muzyka może
malować obrazy i odtwarzać zmysłowe obrazy, wydarzenia i zjawiska lub budzić
emocje.
U widza kinowego występują również uczucia pozaestetyczne.
Na pierwszy plan wysuwają się erotyczne, co jest rezultatem dążenia twórców
filmowych do uzyskania podniecenia erotycznego u odbiorców.
Innego rodzaju jest też przyjemność poznania za
pośrednictwem filmu nieznanych miast, krajów, obyczajów. Widz pragnie oglądać
rzeczy widziane imaginatywne, a imaginatywnie chce oglądać też rzeczy mu znane.
Doznania estetyczne sprawiają, że widz ogląda film czasami
od połowy, czasami po raz kolejny. Udział czynników pozaestetycznych jest
większa niż u odbiorcy jakiejkolwiek innej sztuki. Mimo tego nie przeszkadza to
w odbiorze przeżyć estetycznych.
Wg Langego doznania estetyczne odbieramy tylko dzięki
słuchowi i wzrokowi. Widz kinowy swoje doznania estetyczne zawdzięcza właśnie
dzięki tym dwóm zmysłom.
Irzykowski twierdzi, że tylko wzrok, ale słuch także jest
bardzo istotnym elementem odbioru dzieła filmowego.
Widz na wydarzenia w filmie patrzeć albo oczami jednego z
bohaterów wczuwając się w emocje postaci albo swoimi zajmując stanowisko za lub
przeciw.
Oglądanie filmu, przebywanie w świecie imaginatywnym jest
formą odpoczynku pozwalającą na oderwanie się od codziennych zajęć.
O IMAGINATYWNYM ŚWIECIE SZTUKI
Otaczający nas świat pełen jest przedmiotów przestrzennych.
Wśród nich jest również nasze ciało, które może zmienić położenie, gdy tylko
zechcemy. Przedmioty znajdujące się dookoła zależą od naszej pozycji w
przestrzeni. W przypadku odbioru obrazu rzutujemy się w ów świat odsłaniający
się przy patrzeniu na obraz, ale jednocześnie potrafimy zachować dystans do
tego, co przedstawione i nie uciekamy przez prezentowanymi w sztuce
zagrożeniami (np. pędzącym pociągiem) oraz potrafimy pogodzić inne tempo
przemijania (szybsza lub wolniejsza akcja) niż znane nam z otaczającego nas
świata.
ROLA PERCACJI W DOZNANIU ESTETYCZNYM
W skład percepcji w zależności od doznań estetycznych
wchodzą:
-spostrzeżenia (percepcja spostrzegawcza): zjawiska
przyrody, twory przemysłu, architektury, plastyki bezprzedmiotowej i większość
utworów muzycznych,
-spostrzeżenia i oparte na nich przedstawienia imaginatywne
(percepcja imaginatywna): twory malarstwa, rzeźby, teatru, fotografii
artystycznej (odróżniamy tu przedmiot odtworzony i odtwórczy)
-spostrzeżenia i oparte na nich przedstawienia sygnitywne
(percepcja sygnitywna): dzieła literatury pięknej, słuchowiska.
Percepcja określa jakiego rodzaju doznania estetyczne są nam
dane oraz wpływa na stosunek doznającego do przedmiotu doznania estetycznego i
konstrukcję przedmiotu.
Przedmiot doznania estetycznego izolujemy od tła lub z tłem
najbliższym od dalszego otoczenia. Mimo izolacji doznający przynależy do świata
estetycznego.
O PERCEPCJI SŁUCHOWISKA RADIOWEGO
Słuchowisko radiowe składa się ze szmerów i dźwięków, przez
co może być odbierane wyłącznie za pomocą słuchu. Istnieją dwa sposoby
patrzenia na słuchowisko radiowe:
1) Słowo wprowadza w słuchowisko element teatru: odtwarza
rzeczywistość, kreuje
2) W słuchowisku radiowym słowo znalazło swój właściwy
przybytek: konstytuuje się dla słuchacza pewien uporządkowany świat
przedmiotów.
Słowo mówione w słuchowiskach wymaga nie tylko spostrzeżenia
słuchowego. Słowo mówione domaga się
uchwycenia jego brzmienia i znaczenia.
Wyróżniamy cztery typy słuchowisk:
1)Nieimaginatywne słuchowiska montażowe,
2) Imaginatywne słuchowiska montażowe,
3)Imaginatywne i „homocentryczne” słuchowiska (słuchowiska
dramatyczne)
4) Słuchowiska muzyczne.
Przedmioty rzeczywiste uznajemy jako przedmioty
odtwarzające, reprezentujące kogoś innego.
Słuchowiskowej przestrzeni brak rozmieszczenie przedmiotów
dopóki sobie ich nie wyobrazimy.
Tempo akcji nie zależy od szybkości mówienia, ale od
zmieniających się stanów psychicznych, treści słuchowiska, a przeskoki w czasie
oddzielone są gongami.
Odbiorcom trudność sprawia rozpoznawanie postaci po głosie.
W teatrze i filmie trudność tę usuwa wizualny aspekt sztuki, możliwość
zobaczenia bohatera. Aby rozwiązać ten problem można przedstawiać mówiących
bohaterów, ograniczyć liczbę występujących postaci.
Teatr radiowy ma wywołać określone uczucia i informować.
Reportaż to transmitowanie autentycznych wydarzeń. Gong
między aktami pozwala odróżnić reportaż od teatru radiowego.
Teatr wyobraźni – podkreślenie roli wyobrażeń wytwórczych w
przeżyciach odbiorcy słuchowiska radiowego. Ważne są (tak samo jak w przypadku
literatury) wyobrażenia fantazyjne, wytwórcze i pamięciowe. Obrazy fantazyjne
powstają w oparciu o obrazy pamięciowe.
Twórca słuchowiska radiowego może stworzyć możliwości dla aktywności
wyobraźni wzrokowej odbiorcy, ale nie może zakładać, że wyobraźnia wzrokowa u
słuchacza jest czynne.
Dla tego typu słuchowisk proponowane są też nazwy teatr
słuchowy lub teatr akustyczny.
Największą rolę w ekspresji uczuć odgrywa dialog mówiony (słuchacze
rozpoznają, kiedy jest mówiony, a kiedy czytany).
W homocentrycznym słuchowisku radiowym dialog odgrywa
najważniejszą rolę zdradzając stany myślowe i emocjonalne. Muzyka znajduje się
tu na drugim planie i niemal jej nie słyszymy.
Jeśli słuchowisko radiowe nie jest operą tylko dramatem to
rola muzyki musi ograniczyć się do tła wprowadzającego w nastrój.
Słuchowiskom radiowym ulegamy silnie, ponieważ ulegamy
wrażeniom słuchowym.
David A. Kolb (teoretyk uczenia się): akcja słuchowiska
odgrywa się nie przed słuchaczem lecz w nim.
Słuchowisko jest dynamicznym dziełem sztuki i jego percepcja
może się dokonać w dłuższym okresie czasu. Słuchanie sztuki i próba jej
zrozumienia jest dużo trudniejsza od zrozumienia obrazu bez dźwięków.
Słuchowisko wymaga śledzenia każdego słowa.
Odbiorcy radiowi są pojedynczymi jednostkami. Każdy sam we
własnym zakresie w domowym zaciszu poddaje się doznaniom estetycznym. To pomaga
uniknąć wpływu reakcji tłumu. Doznanie estetyczne zawsze jest indywidualne, ale
zachowania/ rekcje na sztukę mogą ulegać wpływowi tłumu.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz