John R. Searle "Umysł na nowo odkryty"

John R. Searle, Umysł na nowo odkryty, tł. Tadeusz Baszniak, Warszawa 1999, tu Świadomość, intencjonalność i tło, s. 232-258.

Searle analizuje relacje zachodzące między: świadomością i intencjonalnością a zdolnościami, umiejętnościami i wiedzą praktyczną, dzięki którym nasze stany mentalne mogą spełniać właściwe im czynności. Zdolności, umiejętności itd. nazywa „Tłem" w kontekście, którego zjawiska intencjonalne, przekonania, pragnienia i doświadczenie spełniają właściwe im czynności tylko w kontekście pewnego zbioru zdolności. Tła nie posiadają natury intencjonalnej. Wszystkie formy reprezentacji mogą pełnić skutecznie funkcję reprezentacji tylko wówczas, gdy występują pewne zdolności o reprezentacyjnym charakterze. Zjawiska intencjonalne wyznaczają warunki spełniania na zbiór zdolności niebędący intencjonalnymi. Stan intencjonalny może nie wyznaczać żadnych warunków spełniania, jeśli nie jest realizowany w kontekście odpowiedniego Tła.

Aby mieć jedno przekonanie muszę mieć całą Sieć przekonań i pragnień; każde z pojęć podatne jest na interpretacje niewyznaczane przez samą sieć. Musi zatem istnieć tło zdolności, niebędących składnikami Sieci.

Teza o tle zawierająca również twierdzenia o Sieci zawiera co najmniej pięć składników:

-stany intencjonalne nie wykonują właściwych ich czynności samodzielnie; nie wyznaczają swoich warunków spełniania w izolacji;

-spełnianie funkcji intencjonalnej wymaga istnienia Sieci innych stanów intencjonalnych; warunki istnienia wyznaczane są ze względu na sieć;

-istnienie Sieci nie jest wystarczające, ponieważ spełnia ona swoją funkcję tylko ze względu na pewien zbiór zdolności Tła;

-zdolności te nie mogą być traktowane jako kolejne stany intencjonalne;

-ten sam stan intencjonalny może wyznaczać różne warunki spełnienia ze względu na różne postaci Tła; w kontekście niektórych warunków tła nie wyznacza żadnych warunków spełniania;

Tło nie narzuca człowiekowi interpretacji, uznawaną przez nas za naturalną. Wielu filozofów zaobserwowało, że Tło nie musi być takie jakim jest (Nietzsche, Wittgenstein). W zależności od Tła przedmiot poznania może być odmiennie postrzegany, przez to to samo wyrażenie w użyciu dosłownym może pełnić tę samą funkcję w dosłownych wypowiedzeniach rozmaitych zdań; wyrażenie to będzie rozumiane dosłownie, ale odmiennie ze względu na odmienne Tło ludzkich zdolności (postrzegania; zwyczajów; wiedzy praktycznej; sposobów wykonywania czynności). Zdania są rozumiane odmienne ze względu na zastosowane zasady uwarunkowania zdania, jako całości przez układ jego elementów składowych. Rozumiemy zdania tylko, dlatego że składają się z elementów znaczących. Do reinterpretacji potrzebne jest również istnienie Tła o niereprezentacyjnym charakterze. Bez istnienia Tła odczytanie zdania jest niemożliwe.

Koncepcja Francoisa Recanatiego: każda sytuacja dopuszcza nieskończenie wiele opisów, więc reprezentacja językowa będzie zawsze niepełna. Każde zdanie podatne jest na dalsze błędne interpretacje.

Często niemożliwe jest zastosowanie znaczenia dosłownego w celu uniknięcia nieporozumień, ponieważ takie odczytanie może być mylne.

Według dawnej koncepcji Searle'a umysł był pojmowany jako coś, co zawiera pewien zasób stanów mentalnych, które w każdej konkretnej chwili są mentalne, a inne - nieświadome. Z czasem doszedł do wniosku, że jest to mylna koncepcja narzucona przez język i kulturę, przez które pamięć wyobrażamy sobie jako magazyn sądów i wyobrażeń. Powinniśmy ją jednak sobie wyobrażać jako pewien mechanizm generowania aktualnie wykonywanych czynności, dlatego teza o Tle powinna być przeformułowana w taki sposób, aby można było wyeliminować założenie, że umysł jest zbiorem czy też zasobem stanów mentalnych, ponieważ jedyną istniejącą rzeczywistością, w której to, co mentalne jest świadomość.

Źródłem złudzenia tła jest gramatyka naszego języka. Mówiąc o stanach nieświadomych mówimy o zdolnościach mózgu do generowania świadomości, wyznaczając praktyczne zastosowania stanów świadomych.

Sieć jest częścią Tła. Składniki Sieci pozostające w danej chwili nieświadome jest ontologią zdolności neurofizjologicznych, a Tło jest wyłącznie tymi zdolnościami.

Problem Sieci i Tła na problem rozróżniania tego, co intencjonalne, od tego co nieintencjonalne w obrębie zdolności Tła wymaga wprowadzenia kolejnych rozróżnień:

-tym, co znajduje się w centrum naszej świadomej uwagi i peryferiami, warunkami brzegowymi i usytuowaniem naszych przeżyć; rozróżnienie pierwszego planu i tła

-zjawiska mentalne mające postać reprezentacji od zjawisk o charakterze niereprezentacyjnym;

-zdolności od zjawisk, w których one się manifestują (które zdolności mózgu są zdolnościami Tła?);

-to na czym koncentrujemy uwagę od tego, co uważamy za oczywiste.

Stany intencjonalne wymagają istnienia nieintencjonalnego Tła. Po zmodyfikowaniu powyższej listy otrzymujemy:

-Stany intencjonalne nie spełniają właściwych im czynności w sposób autonomiczny; nie wyznaczają samodzielnie swoich warunków spełnienia;

-Pełnienie właściwej funkcji stanu intencjonalnego wymaga istnienie zbioru zdolności Tła; warunki spełnienia są wyznaczane ze względu na owe zdolności.

-Niektóre zdolności mogą generować inne stany świadome, do których należą dwa poprzednie warunki;

-Treści intencjonalne mogą wyznaczać różne warunki spełnienia w różnych formach stanów świadomych.

Niektórym filozofom teoria Tła wydaje się sztuczna, inni dowodzili jej omylności ze względu na jej osadzenie w ewentualnym tle. Poza tym teza o Tle wydaje się doskonałym podłożem do refleksji teoretycznej. Tło nie ma implikacji metafizycznych, ponieważ jest ono własnością reprezentacji rzeczywistości, a nie własnością reprezentowanej rzeczywistości. Zależność rzeczywistości od Tła może prowadzić do relatywizmu lub idealizmu. Tło nie zagraża naszemu przeświadczeniu o realności świata zewnętrznego, korespondencji teorii prawdy, możliwości zrozumiałej komunikacji, logiki, ale stawia te zjawiska w innym świetle. Tylko w kontekście tła możliwe jest rozumienie wypowiedzi. Tło nie jest systemem reguł.

Nie jesteśmy w stanie opisać własności tła, ponieważ nie mamy do tego odpowiednich narzędzi. Musimy wprowadzić rozróżnienie między własnościami Tła, posiadanymi przez wszystkie istoty ludzkie i własnościami wiążącymi się z lokalnymi praktykami kulturowymi. „Różnice lokalnych odmian Tła utrudniają przekład z jednego języka na inny; wspólne posiadanie Tła głębokiego sprawia, że przekład jest w ogóle możliwy"[1].

Prawa dotyczące funkcjonowania Tła:

-nie ma działania bez percepcji; nie ma percepcji bez działania;

-intencjonalność występuje w skoordynowanym strumieniu działania i percepcji, a Tło warunkuje możliwość istnienia form, które ów strumień przyjmuje; ukryta umiejętność Tła jest podstawą naszej możliwości działania;

-intencjonalność wykazuje tendencję do osiągania poziomu umiejętności Tła;

-umiejętność tła rozciąga się na całym obszarze, usytuowanym poniżej dolnej granicy umiejętności.

-Tło uwidacznia się tam, gdzie występuje treść intencjonalna; Tło składa się z mentalnych zdolności, dyspozycji, postaw, sposobów zachowania, wiedzy praktycznej, taktu itd. , i manifestuje się, gdy zachodzi zjawisko intencjonalne.

---

[1] s. 256.