Jack Goody "Kapitalizm i nowoczesność. Chiny, Wielkie Rozwidlenie a narodziny Zachodu"

Jack Goody, Kapitalizm i nowoczesność. Chiny, Wielkie Rozwidlenie a narodziny Zachodu, przeł. Mariusz Turowski, Warszawa 2006, s. 93-124.

Źródła przewagi Europy nad innymi częściami świata w XVI wieku widziano w rewolucji przemysłowej i militarne (broń, żagle). Wiele wynalazków było jednak zapożyczonych ze Wschodu i jedynie udoskonalonych (proch, kompas), dzięki czemu można stwierdzić, że Wschód przyczynił się do rozwoju Zachodu. Za przyczynę rozwoju jest też wskazywany kapitalizm: przemysłowy i handlowy. Pierwszy trwał w szesnastym wieku, natomiast drugi w osiemnastym. Zdaniem Webera do zmian gospodarczych doszło pod wpływem renesansowych reformacji, zreformowania religii.

Do rozwoju przyczynił się również do złóż szlachetnych metali w Amerykach. Inny źródło rozwoju widzą we współpracy między naukowcami. Niektórzy w protestantyzmie widzą przyczyną rozwoju naukowego. Reformy w kościele przyczyniły się do wzrostu wolności intelektualnej. Stosowanie druku pomagało szybciej rozprzestrzeniać wiedzę.

Zazwyczaj w historii ludzkości przekazywaniem wiedzy zajmowali się kapłani, ponieważ była ona ściśle związana z religijnym spojrzeniem na świat. Jedynie w Chinach i Grecji związek ten był dość luźny. W judaizmie kształcenie miało na celu umacnianie wiary. Podobną postawę przyjął islam.

W wielu religiach ceniono też naukę przez słuchanie mistrza, a nie z jego ksiąg, co miało być dowodem na zgłębienie nauki przez mistrza. W szkołach nie ograniczano się jedynie do religijnego nauczania.

Odejście od kościoła pozwoliło Europie na swobodne poznawanie świata bez liczenia się z autorytetem papieża.

Niektórzy jako źródło narodzin kapitalizmu chcieli widzieć indywidualizm, który już wcześniej narodził się w Chinach i nie przyczynił się do rozwoju gospodarczego. Podobnie było z purytańską dyscypliną obecną w innych kulturach. Wydaje się, że przyczyna narodzin kapitalizmu jest lokalna lojalność wobec władców.

Niektórzy rozwój Europy chcą widzieć w jej poszerzeniu (podbój Ameryk). Ważnym czynnikiem było początek stosowania kredytów, weksli powstałych w Chinach.

Wiele tez wobec Europy jest jednak błędna ze względu na jednostronna ocenę i postrzeganie kultury europejskiej jako kultury zachodnioeuropejskiej. Naukowcy często chcą widzieć źródła dobrego w Europie, a złego - poza nią. Przeciwnicy europocentryzmu uważają, że państwa europejskie rozwijały się wyłącznie przez mordy, grabieże. Upadek Afryki widziany jest często jako rezultat niewolnictwa, które przyczyniło się do zmniejszenia liczby ludności. Afryka jednak już wcześniej pozostawała sporo za technologiami euroazjatyckimi, które w Europie przyczyniły się do znacznego wzrostu plonów.

Uczeni próbują wyjaśnić zacofanie Afryki niesprzyjającymi warunkami geograficznymi, które hamowały rozwój gospodarki rolnej, a później kapitalizmu. Brak było również tak ważnych instytucji szkolnictwa, które przyczyniły się do rozprzestrzenienie wiedzy i umiejętności w Europie.