Chaim Perelman "Imperium retoryki"

Chaim Perelman, Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja, tł. Mieczysław Chomicz, Warszawa 2002.

Argumenty oparte na strukturze rzeczywistości

Łączenie przedmiotów w szeroko pojęty związek pozwala przechodzić od tego, co przyjęte do tego co chcemy, aby zostało przyjęte. W argumentacji szukając związku przyczynowego można skierować się ku określeniu skutków. Staranna argumentacja może nadać kierunek poszukiwaniom oraz może służyć przedstawieniu zjawisku. Zjawiska budzące wiele pytań pozwalają ukierunkować swoje wyjaśnienia.

Argument pragmatyczny pozwala ocenić działanie na podstawie jego skutków, co sprawia wrażenie, że wszystkie wartości należą do tego samego porządku. Zdaniem Benthana jest to jedyny ważny argument. Skutki mogą być zauważone lub przewidziane, pewne lub domniemane.

Aby ocenić skutek wynaleziono rachunek utylitarystyczny, który stawia sobie za cel sprowadzenie zespołu skutków ocenianego działania do rezultatu ilościowego, pozytywnego lub negatywnego. Nie dotyczy to w sposób konieczny każdego użycia argumentu pragmatycznego. Interpretowanie jednego zdarzenia na dwa sposoby, sprzyja powstawaniu efektów stylistycznych. Pewne działania wywołują oczekiwane skutki jedynie pod warunkiem nietraktowania ich jako środków do celu, jako chwytów. Przekształcenie środka w cel i celu w środek związane jest z przyznaniem lub odebraniem im wartości.

Związki następstwa łączą elementy tej samej natury, a związki współistnienia ustalają więź między rzeczywistościami różnych poziomów, z których jedna pokazana jest jako wyraz lub przejaw innej (stosunek między osobą a jej sądami, czynami czy działaniem).

W związkach następstwa przyczyna zawsze poprzedza skutek, a w przypadku stosunku między osobą i jej czynami mógł zostać opracowany na dwa sposoby:

-leibnizowski: monada jest dana od razu jako całość i jej istnienie toczy się w czasie w sposób określony przez naturę;

-egzystencjalny: egzystencja poprzedza esencję, a osoba ustanawia się przez swoje czyny.

Wszystko co wchodzi w zakres struktury osoby traktowane będzie jako istotne i wyposażone w stabilność, której odmówimy wszystkiemu ci jest akcydentalne i przejściowe. Egzystencjalizm kładzie nacisk na wolność osoby, jej spontaniczność, zdolność do zmieniania się i przeobrażania. Tym osoba różni się od przedmiotu. Osoba jest autorem swoich czynów. Czyny popełnione w przeszłości przynoszą podmiotowi dobrą lub złą reputację. Znaczenie ma intencja ukryta za czynami. Ona nadaje znaczenie i doniosłość czynów.

Argument autorytetu (argumentum ad verecundiam) zwalczano w środowiskach naukowych ze względu na jego nadużycie, co hamowało postęp. Argument taki jest uzasadniony jedynie w przypadku braku istnienia dowodów.

Sposobem argumentacji popieranym w starożytności były ataki ad personam (osobowe, mające na celu wskazanie braku podstaw do opinii oraz pokazanie wad -również fizycznych - broniącego pewnych racji).

Arystoteles wyróżnia trzy cechy skutecznej argumentacji:

-ethos oratorie

-logos

-pathos.

Argumentacja przez przykład. Ilustracja i wzór.

Przejście od przykładu do uogólnienia, wykorzystywanie archetypu skłaniającego do uogólnienia pozwala wysunąć wnioski z pojedynczych przykładów.

Jeśli reguła została wcześniej przyjęta to szczegółowe opowiadanie służy zilustrowaniu reguły. Spłycenie wzoru powoduje, że staje się on antywzorem naśladowania.

Analogia i metafora

Analogia różni się od proporcjonalności czysto matematycznej tym, że nie zakłada równości dwóch relacji, lecz stwierdza pewne podobieństwo stosunków. Stosuje się do zjawisk, czynów, którymi rządzą podobne prawa, al. mogą one być odmiennej natury.

Metafora zdaniem Arystotelesa jest przeniesieniem nazwy jednej rzeczy na inną. Niebezpieczeństwo używania metafor polega na używaniu ich również do form fantastycznych; niektóre terminy tracą w ten sposób sens metaforyczny, który staje się ich sensem potocznym.

Rozszczepienie pojęć

Praktyka nauk przyrodniczych postuluje determinizm, a praktyka moralności wolność odpowiedzialnego za swe działania podmiotu. Kant rozłączył pojecie rzeczywistości na: fenomenalną (rzeczywistość zjawisk) i noumenalną (przyczynowość, której podstawą jest wolność; rzeczywistość rzeczy w sobie). Wygląd (rz. fenomenalna) może czasami być złudzeniami. Filozofowie często operują przeciwieństwami (parami wzajemnie się uzupełniającymi). W swoich opisach sygnalizują rozszczepienie rzeczywistości przez stosowanie przeciwnych przymiotników.

Retoryka jako chwyt w romantyzmie, lubującym się w szczerości i naturalności, była celem ataków. Ataki te były skierowane na retorykę formalistyczną, statyczną i szkolną, ale nie mającą nic wspólnego z retoryką perswazyjną.

Rozciągłość argumentacji a siła argumentów

Dowodzenie jest tym lepsze im krótsze i jaśniejsze. Należy zapoznać się nie tylko ze swoimi racjami, argumentami, ale również rozważyć te, którymi posługuje się przeciwnik, ponieważ należy być świadomym siły jego argumentacji. Nie należy przeceniać siły swoich argumentów. Pozorna pochwała środków jakimi posługuje się przeciwnik sprawiamy wrażenie, że treść niewiele znaczy, że jedyne co wartościowe to te piękne słowa. Zaklasyfikowanie argumentu do sofizmatów sprawia, że traci on na wadze. Czasami rezygnacja z argumentu może sprawić wrażenie dobrej woli wobec przeciwnika.