Warsztat pracy ucznia

Warsztat pracy ucznia – zeszyt przedmiotowy, podręcznik, zeszyt ćwiczeń, testy, sprawdziany.

 Warsztat

1. «stół z narzędziami lub urządzeniami do wykonywania określonej pracy, zwykle rzemieślniczej»

2. «pomieszczenie wyposażone w urządzenia i narzędzia do wykonywania określonych prac, najczęściej rzemieślniczych; też: zakład wykonujący takie prace»

3. «ogół metod i środków stosowanych przez kogoś w pracy artystycznej, naukowej itp.»

Praca

1. «celowa działalność człowieka zmierzająca do wytworzenia określonych dóbr materialnych lub kulturalnych»

2. «wytwór takiej działalności, zwłaszcza w dziedzinie nauki lub kultury»

3. «zajęcie, zatrudnienie jako źródło zarobku; też: instytucja, w której się pracuje zarobkowo»

4. «funkcjonowanie organizmu, narządu lub urządzenia»

5. «wielkość fizyczna określająca ilość energii potrzebnej do przemieszczenia ciała materialnego w przestrzeni, równa iloczynowi wartości siły działającej na to ciało przez wartość przebytej przez nie drogi»[1]

Warsztat pracy jest tym, co ma nam ułatwiać pracę. Dobrze zorganizowany poprawia efektywność uczenia się ucznia, pomaga zaoszczędzić czas i umożliwia sprawdzenie wiedzy, braki.

Kierując się zasadą, aby gdziekolwiek i kiedykolwiek jest to możliwe – odchodzić od unifikacji działań dydaktyczno-wychowawczych, Zofia Ożóg proponuje „inną wersję” zeszytu przedmiotowego.

Na początku roku szkolnego przedstawia uczniom nową ofertę formy i  metody prowadzenia zeszytu:

A) można korzystać z typowego zeszytu „małego” formatu o liniowanych stronach, oddzielać margines i wypełniać zeszyt treściami lekcji i zadań domowych;

B) można prowadzić zeszyt formatu notatnika akademickiego, w kratkę;

C) jeden i drugi zeszyt można prowadzić zasadniczo inaczej; tylko każda prawa strona karty (recto) należy do „protokolarnego” porządku zeszytu i jest opatrzona marginesem, nagłówkiem, tematem i notatkami o różnej formie i przeznaczeniu. Natomiast lewa karta (verso) lub tylko niektóre lewe stronice tworzą równoległy do układu lekcji i zadań domowych układ kompozycyjny, paralelnydo działań lekcyjnych tok. Uczeń może tam notować, bez rygorów formalnych, wydarzenia dokonujące się jednocześnie z procesem nauki przedmiotowej – na lekcjach i poza nimi, w pracy pozalekcyjnej i w domu. Wydarzenia te wiążą się ze sferą myśli i życia prywatnego ucznia i jego percepcją świata. Notowanie na tej „nieoficjalnej” stronie należy do inicjatywy ucznia. Może ono polegać na stosowaniu najprostszych środków, takich jak kolaż – wklejanie zdjęć osób bliskich lub ilustracji i  reprodukcji z czasopism, folderów, reklam i innych form użytkowych. Można ozdabiać te stronnice rysunkami, sentencjami, hasłami, wierszami, stosować dowolną grafikę i kolor zapisów słownych.

Te proste środki lub bardziej zróżnicowane, nie są tylko ornamentem. Mają pewną logikę, komponują wizję własnej osoby ucznia, podkreślają jego podmiotowość. Są również projektem, sposobem postrzegania swojego życia, wydarzeń i tendencji rozwijającego się wokół świata.

Obecność sfery prywatnej wzmacnia więź ucznia z zeszytem, który staje się niejako relacją i opowieścią z lat dorastania i dojrzewania; pamiętnikiem szkolnej młodości.

Poinformować należy, że strona verso nie podlega ocenie formalnej, którą zapisuje się do dziennika. Ale podlega, tak jak każdy wytwór kultury, wartościowaniu, bo jest formą i metodą dialogu ucznia ze światem i nauczycielem.

Koncepcja dwupłaszczyznowości kieruje zeszyt ucznia ku wzorom książki domowej, rękopiśmiennej, a ta jest przecież ważnym składnikiem współczesnej kultury literackiej. Nic nie traci na tym ład i przejrzystość zeszytu, który można poprawić, stosując numerację stron, spis treści i wskazówki – zakładki umożliwiające sprawne operowanie zeszytem.

Pamiętać należy, że koncepcja zeszytu to koncepcja osoby ucznia, jego istoty i roli w szkolnym procesie kształcenia i wychowania.

Podręcznik to dla ucznia książka szkolna, zawierająca treści nauczania zgodne z treściami i celami sformułowanymi w programie. Ma dwóch adresatów: ucznia, wobec którego spełnia swoje dydaktyczne funkcje, i nauczyciela, dla którego jest podstawową pomocą naukową. Ważne jest, aby podręcznik był napisany językiem zrozumiałym i jasnym , przystępnym dla młodego czytelnika. Tekst autorski winien być obudowany materiałem dodatkowym, wzmagającym zainteresowanie ucznia, na który składają się ilustracje, fotografie, mapy, schematy i wykresy oraz reprodukcje dzieł sztuki. Nie można zapominać  o bogatej szacie graficznej, co jesy szczególnie ważne w pierwszym okresie edukacyjnym. Na końcu tekstu zasadniczego powinien znajdować się bogaty zestaw ćwiczeń kontrolno-utrwalających, charakteryzujący się różnorodnością, pozwalający rozwijać samodzielność myślenia i wnioskowania.

Uzupełnieniem zadań z podręcznika jest zeszyt ćwiczeń, stanowiący wraz z zeszytem ucznia integralną całość w procesie nauczania.

Obecny rynek wydawniczy oferuje bogaty wybór wszelkiego rodzaju podręczników i ćwiczeń do kształcenia na zajęciach z języka polskiego. Do najbardziej znanych należą:

- Anna Adamska, Beata Mazur, U źródła, Poznań 2000;

- Cecylia Antosik, Alina Biała, Alicja Krawczyk, K. Ożarowska, Krystyna Staszewska

Czytam świat, Wypisy z wielkiej księgi kultury, Kielce.

(Książka przyjazna dla ucznia, łącząca cechy tradycyjnego podręcznika z książką literacką. Nie jest ona bowiem tylko zbiorem tekstów czy informacji i poleceń. Nowość stanowi tu wprowadzenie głosu narratora, który jest pośrednikiem między światem dzieł literackich a młodym odbiorcą - pomaga, zachęca, inspiruje. Teksty w podręczniku zostały dobrane w sposób pozwalający na uruchomienie różnych ścieżek edukacyjnych. Układ treści pozwala prowadzić ucznia od rozpoznawania elementów natury, poprzez jej prawa, do ludzkich wyobrażeń o świecie. Formuła wypisów stwarza możliwość kilku wariantów pracy z lekturą, np. skorzystania z pomocy narratora-przewodnika lub z samych tekstów.);

- Tadeusz Garsztka, Zuzanna Grabowska, Gabriela Olszowska,Do Itaki. Z XX i XXI wieku

Kształcenie literacko-kulturowe

(Próbą połączenia tradycji z nowoczesnością jest podręcznik "Do Itaki" (Znak) dla kl. I gimnazjum. Zwraca on na siebie uwagę uczniów i nauczycieli niezwykle atrakcyjną szatą graficzną. Książka zawiera doskonałej jakości reprodukcje obrazów, rysunki i fotografie.

Autorzy oddzielili od siebie tematy w poszczególnych rozdziałach zestawami ćwiczeń dla ucznia. Niestety, powtarzające się w obudowie, szablonowe pytania i polecenia pozwalają przypuszczać, że analiza i interpretacja tekstów będzie przebiegała według pewnego schematu. Podręcznik skłania raczej do powierzchownej lektury nawet wybitnych utworów literackich. Podręcznik uzupełniono o zeszyt ćwiczeń językowych i bardzo szczegółowy rozkład materiału nauczania.

"Do Itaki" wydaje się być adresowany do tych nauczycieli, którzy uważają, że nauczanie języka polskiego to przede wszystkim kształcenie podstawowych umiejętności językowych (czytania, mówienia i słuchania, pisania) oraz tzw. umiejętności kluczowej - sprawnego porozumiewania się w grupie.

Elżbieta Szudek, doradca metodyczny WODN w Nowym Sączu  © Gazeta Wyborcza, 31.08.1999)

-Anita Gis, Zrozumieć słowo. Język polski 1. Podręcznik do kształcenia językowego i kulturowego, Poznań 1999.

- Maria Jędrychowska, Zofia Agnieszka Kłakówna, To lubię! Podręcznik do języka polskiego. Teksty i zadania. Ćwiczenia językowe. Klasa I gimnazjum

Na warsztat pracy ucznia składają się również pisane przez niego sprawdziany, kartkówki, testy i prace klasowe. To cenne źródło wiedzy dla nauczyciela na temat ewentualnych postępów czy „zahamowań” wychowanka w procesie dydaktycznym. Dobrze jest, gdy te wszystkie prace pisemne będą przez wychowawców konsekwentnie gromadzone, z czasem tworząc swoistą dokumentację prac uczniowskich. Istnieje jeszcze inny wymiar takiego postępowania – pokazując uczniowi, że szanujemy jego wysiłek, dajemy mu do zrozumienia, że jest dla nas ważny nie tylko jako osoba przyswajająca wiedzę, ale jako człowiek.

Testy:

-trzon zadania pozwala na zrozumienie zadania i umożliwia rozwiązanie go bez czytania odpowiedzi,

-trzon powinien zawierać wyraźne pytanie lub polecenie, a niedokończone zdania tylko w najprostszych zadaniach,

-unikać zadań z „nie”,

-trzon zadania prosty, zwięzły, jasny,

-wszystkie odpowiedzi powinny być logiczne, atrakcyjne i poprawne pod względem gramatycznym z trzonem zadania,

-dystraktory nie powinny być banalne, niepoważne, krótsze umieszczone na początku lub na końcu i nie powinny być treściowo ubogie (dystraktor np. a, b, c)

Uwzględnienie stopnia trudności:

2 -3- zadania-> czytanie dosłowne tekstu,

1 -> przypisy, podpisy,

1 -2 -> teoretyczno literackie ( o gatunek, typ tekstu, plan tekstu, kompozycja),

1 -> historyczne z datami, przeliczeniami,

1 – 2 -> związki frazeologiczne, wyrazy (->gdzie szukać znaczenia),

1 -> spoza tekstu.

Sporządzanie notatek wymaga dwóch umiejętności: dokonywania wyboru informacji oraz ich zapisania- pisze Ewa Czerniawska w książce Ja i moja pamięć[2]. Powyższy cytat odzwierciedla sposób pracy nad notatką w praktyce szkolnej- zazwyczaj nauczyciel uczy, co i jak notować. Nacisk kładzie na umiejętność selekcji i wyboru najważniejszych informacji oraz sposób ich zapisania. Brakuje jednak działań, które mają ukazać uczniowi, jak korzystać z własnych notatek.

Pomysł wprowadzenia do praktyki szkolnej „archiwum notatek” wynika z przyjęcia antropocentrycznego modelu nauczania, według którego uczeń-jego potrzeby, zainteresowania i możliwości-stają się podstawą pracy dydaktycznej. Również nastawienie teleologiczne, ukierunkowane na osiągnięcie określonych w Podstawie programowej umiejętności, takich jak: poszukiwanie informacji, dokumentowanie, selekcja i przechowywanie, przyczyniło się do podjęcia tej tematyki. Celem jest wykształcenie u uczniów umiejętności organizowania własnego warsztatu pracy. „Archiwum notatek” służy bowiem:

-ujawnianiu zainteresowań, możliwości oraz językowych umiejętności uczniów, co ułatwia postawienie diagnozy dydaktycznej;

-pobudzeniu kreatywnej postawy ucznia;

-integrowaniu wiedzy z różnych dziedzin, a konsekwencji tworzeniu wspólnej wizji człowieka i świata;

-wprowadzaniu technikę uczenia się.

„Archiwum notatek” oparte jest na systemie kartkowym. Luźne kartki zapisane tylko z jednej strony tworzą operacyjny zbiór materiałów. Aby ułatwić odnajdywanie potrzebnych informacji, kartki przechowuje się układzie problemowym, tematycznym lub alfabetycznym. W tym celu najlepiej wykorzystać segregatory choć można użyć również kopert, teczek. Zaleta takiego sposobu gromadzenia materiałów to możliwość systematycznego włączania nowych notatek do już istniejącego „archiwum”.

Korzystne jest, aby notatki gromadzone w systemie katrkowym były zapisywane według poniższego schematu:

Hasło problemowe		Opis bibliograficzny źródła
Treść notatki
Własne komentarze

Schemat ten uczy problematyzowania zredagowanej notatki, podkreśla konieczność dokładnego opisywania źródła w postaci opisu bibliograficznego, a co najważniejsze-wymaga od ucznia ustosunkowania się do treści poprzez zapis własnych uwag, komentarzy, refleksji. Treść notatki może być zapisana w dowolnej formie, jako plan, streszczenie tabela. W zależności od potrzeb w miejscu notatki mogą zostać wklejone wycinki z gazet, teksty wierszy, fragmenty prozy, reprodukcje obrazów. Nauczyciel zwraca wówczas uwagę na samodzielnie zredagowane komentarze.

Prowadzenie „archiwum notatek” przede wszystkim wdraża uczniów do samokształcenia-stosowane na różnych poziomach nauczania skutecznie przygotowuje do wymogu kształcenia permanentnego. Uczniowie nabywają poza tym umiejętności organizacji pracy umysłowej. Stosowanie „archiwum notatek” w praktyce szkolnej wzmaga czynnik motywacyjny, uczniowie otrzymują bowiem zadanie i samodzielnie, twórczo, w dostosowanym do własnych możliwości tempie gromadzą wymagane materiały. Istotna staje się również rola nauczyciela, który pomaga uczniowi, doradza, ukierunkowuje, ale nie narzuca własnego punktu widzenia. Prowadzenie tej formy dokumentacji niewątpliwie uatrakcyjnia proces dydaktyczny, jest jednak ważne głównie z tego powodu, iż nie tylko kształci umiejętność wyboru informacji, sposobu zapisywania, ale również –i przede wszystkim-efektywnego wykorzystania notatek.

Bibliografia:

Anders R.I., Uczymy się nauczać, Warszawa 1994

Black P., Jak oceniać, aby nauczyć. Warszawa 2006

Bowkett S., Wyobraź sobie, że.... , Warszawa 2000

Buehl D., Strategie aktywnego nauczania, czyli jak efektywnie nauczać i skutecznie uczyć się, Kraków 2004

Chomczyńska - Miliszkiewicz M., Pankowska D., Polubić szkołę, Warszawa 2001

Czerniawska E., Ja i moja pamięć. O użytecznych strategiach uczenia się, Warszawa 1994.

De Bono E., Naucz swoje dziecko myślenia, Warszawa 1994

Fisher R., Uczymy jak myśleć, Warszawa 1999

Fisher R., Uczymy jak się uczyć, Warszawa 1999

Kozielecki J., Rozwiązywanie problemów, Warszawa 1996

Nęcka E., Trop, Twórcze rozwiązywanie problemów, Kraków 1994

Niemierko B., Ocenianie szkolne bez tajemnic, Warszawa 2002

---

[1]Słownik języka polskiego, PWN

[2] E. Czerniawska, Ja i moja pamięć. O użytecznych strategiach uczenia się, Warszawa 1994, s. 123.